Hisoblash texnikasida HM va tizimlarini tashkil etishning, vazifasi va qurilishi bo’yicha ikkita
nuqtai nazardan belgilanadi va ikki turi qaraladi:
foydalanuvchi nuqrai nazaridan
va
ishlab
chiqaruvchi nuqtai nazaridan
.
Foydalanuvchi
uchun HMsining, uning masalalarini samarali yechishni ta’minlaydigan
xizmatlari va funksiyalari muhimdir. Unga, ushbu funksiyalarning
texnik tashkil etish
masalalari va qabul qilingan texnik yechimlar qiziq emas. Shuning uchun, HMsini
loyihalashda, mashinaning va u taqdim etadigan xizmatlarning, ya’ni uning funksional tashkil
etilishini
tavsiflovchi,
abstract modeli
birinchi navbatda yaratiladi.
HMsini
funksional tashkil etish
– bu foydalanuvchilarning ehtiyojlarini qondirish uchun ishlab
chiqilgan funksional imkoniyatlar va xizmatlar to’plamining abstract modelidir. Ushbu
xususiyatlar va xizmatlar foydalanuvchining barcha harakatlar ketma-ketligini ta’minlaydi:
dastlabki ma’lumotlarni kodlashtirish,
dasturlash, dastur va ma’lumotlarni kiritish,
ma’lumotlarni qayta ishlash jarayonlarini boshqarish, natijalarni
chiqarish va ularni
hujjatlashtirish.
Ishlab chiqaruvchi haqiqiy fizik vositalar: elementlar, tugunlar, bloklar va qurilmalarga
asoslanib hisoblash tizimining abstract modelida qaralgan funksiyalarning texnik
bajarilishini yaratishi kerak.
HM sini
strukturali tashkil etish
– bu mashinaning asosiy funksional qismlari tarkibini,
tartibini va o’zaro munosabati tamoillarini belgilovchi fizik model. Strukturali tashkil
etishning grafik tasvirlanishi strukturali sxema hisoblanadi.
Muhandislik amaliyotida
strukturali sxemasiga mos keladigan ancha qisqa atama –
struktura
qabul qilingan.
Shunday qilib, funksional tashkil etish HM sini abstract “portretini” olish imkoniyatini
beradi – bu mashinaning funksional imkoniyatlarini fiksirlaydi, ammo bu imkoniyatlar
material jihatdan (jismoniy usullar bilan) qo’llab-quvvatlanmaydi. Strukturali tashkil
etish HMning funksional tashkil etishni moddiylashtirishni ta’minlaydi.
Birinchi marta “
hisoblash mashinasi arxitekturasi
” (
computer architecture
) atamasi
IBM firmasi tomonidan IBM 360 oilasi mashinalarini ishlab chiqishda dasturchi
mashina ko’rsatmalari darajasida dastur tuzishda foydalanishi mumkin bo’lgan
vositalarini tavsiflash uchun ishlatilgan. Bunday talqin “tor” deb nomlanadi, chunki
u funksionallikni tavsiflovchi masalalarning faqat bir qismini o’z ichiga oladi:
buyruqlar ruyxati va formati, ma’lumotlarni taqdim etish shakllari, kiritish/chiqarish
mexanizmlari, xotirani adreslash usullari va boshqalar.
Xalqaro ISO/IEC 2382/1-93 standarti quyidagi ta’riflardan
foydalangan holda
ta’rifni beradi: bu HMning mantiqiy tuzilishi va funksional xususiyatlaridir, shu
jumladan uning apparat va dasturiy komponentlari o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik
hamdir.