Conference proceedings

METAL MƏMULATLARIN DEFEKTOSKOPİYASI 
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan 
Tel:[phone]
 [e-mail]  
Xülasə. 
Bu məqalədə maşınqayırma, neft və aviasiya sənayesində ortaya çıxan metallik defektlərin aşkarlanması məsələsinə, 
yəni, metal defektoskopiyasına nəzər yetiririk. 
Açar sözlər:
Metallarda olan defektlər, nəzarət üsulları
Məmulatların tətbiqi sahələrindən asılı olaraq onlarda alına bilən kritik defektlərin yerinin təyininə və buraxıla 
bilmə dərəcələrinə müxtəlif tələbatlar var. Bu məsələ aviasiya konstruksiya hissələrinin texnikasında, neft, maşınqayırma 
sahəsində xüsusilə çox vacib texnaloji hal kimi götürülür. Metal hissələrdə səthi və daxili mikroçatlar, daxili boşluqlar, 
səthi cırılmalar ,müxtəlif mühafizə ölçülərinin qalınlığının normaya uyğun gəlməməsi və s defektlərə rast gəlinə bilər. 
Belə defektlər metal hissəsinin hazırlanmasının texnoloji prosesləri zamanında , eləcə də onların istismarı prosesində baş 
verə bilər. Defektli hissənin avadanlığın kompleksində istismar olunması böyük texniki qəzalara və iqtisadi itkilərə gətirib 
çıxara bilir. Odur ki, defektli hissələrin istismara düşməsinin qabağını almaq üçün əvvəlcədən onları effektli dəqiq 
defektoskopiya nəzarətindən keçirib, çeşidləmək lazımdır. Bu məsələni həll etmək üçün yüksək dəqiqlikli defektoskopiya 
çeviricilərinin və qurğularının tətbiqini təşkil etmək lazım gəlir. Ferro maqnit xüsusiyyətli metal məmulatlardakı 
mikroçatlar, mühafizə örtüyünün qalınlığının normaya gəlməməsi kimi defektlərin aşkarlanmasında yarımkeçirici maqnit 
sahəsinin hol çeviricisinin tətbiqinin imkanları genişdir. 
Neft maşınqayırması defektoskopiyasında qalvonomaqnit çeviricilərin tətbiqi yüksək effektli, perspektivli 
sahələrdən biridir. Bu baxımdan son dövrlərdə işlənmiş kiçik həndəsi ölçülü Holl çeviricisinin texniki imkanlarının daha 
böyük olması onların tətbiqini genişləndirmişdir. 
Holl çeviricisinin çıxışında alınan gərginliyin vəgücün nisbətən böyük qiymətlərində alınması onun bir sıra 
sahələrdə, o cümlədən neft-mədən avadanlığı defektoskopiyasında tətbiq olunmasına imkan yaradır. 
Holl çeviricisini bircinsli maqnit sahəsində yerləşdirdikdə yüksək dəqiqliklə onun çıxış gərginliyini U2h
aşağıdakı ifadə ilə hesablanır. 
𝑢
2ℎ
= 𝑅
ℎ
𝐽
ℎ
𝐵
𝑑
𝜑 (
𝑙
𝑏
; 𝐵).
Burada Rh – Holl sabiti; B – maqnit induksiya vektorunun normal mürəkkəbəsi; l, b, d – uyğun olaraq Holl 
lövhəsinin uzunluğu, eni və qalınlığı; 
𝜑 (
𝑙
𝑏
; 𝐵)
– Holl çeviricili gərginliyin onun həndəsi ölçülərindən asıılılığını nəzərə 
alan funksiyadır. 
İfadələrdən göründüyü kimi defektin olması , eləcə də onun həndəsi ölçülərinin dəyişməsi U 2 hol çıxış 
kəmiyyətinin qiymətinin dəyişməsinə səbəb olur. Bu hal metal hissəsinin defektinin aşkarlanmasına imkan verir.
Nəticə
Holl çeviricisinin köməkliyi ilə metal defektoskopiyası işinə nəzəri olaraq baxış keçirdik və defektlərin aşkar 
olunması üsuluna baxdıq. 
Ədəbiyyat
1.
Zeynalov R.Ə., Əliyev R.S. Qalvonomaqnit çeviricili defektoskopiyada nəzarətin dəqiqliyinə təsir edən amillərin analizi, 
Azərbaycan Ali texniki məktəblərin xəbərləri, Bakı – 2006 
2.
Хомерики О.К. «Галваномагнитные элементы и устройства автоматики и ред. Таранова С.Г.М Энергратомиздат, 
1984