Conference proceedings

KÜLƏK ELEKTRIK QURĞULARINDA ENERJININ TOPLANMASI 
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti 
[e-mail] 
Xülasə: 
Külək elektrik qurğularında akkumilyasiyanın istifadəsinin öyrənilməsi. Külək qurğusunun 
sutqalıq hasil etdiyi enerji düstur və batareyanın tutumunun sutqalıq enerji balansı metodunun tapılması. Külək elekrtrik qurğularında 
istifadə olunan akkumulyatorların növlərinin ve hansı formada olduqlarının müəyyənləşdirilməsi. 
Açar sözlər: 
Külək elektrik qurğusu, akkumilyasiya, enerji metodu, batareya, generator 
Küləyin dəyişkən enerji mənbəyi olması və proqnozlaşdırmanın çətin olması səbəbindən külək elektrik 
qurğularının sxemində xüsusi akkumulyasiya qurğularından istifadə edilər. Akkumulyatorlar vasitəsilə istehlakçıların 
etibarlı enerji təchizatının bir çox məsələlərini həll etmək olur. Öz quruluşuna və iş prinsipinə görə mexaniki, hidrvlik, 
pnevmatik, istilik və elektrik akkumulyatorlar vardır. Mexaniki akkumlyatorlarda elə qurğulardır ki, burada ya sıxılmış 
yayın potensial enerjisindən (və ya müəyən hündürlüyə qaldırılmış yükdən), ya da sürətli fırlanan diskin kinetik 
enerjisindən istifadə edirlər. Bu tip akkumulyatolar arasında ən çox inersiyalı akkumulyatorlar geniş tətbiq tapmışdı (Şəkil 
1). 
Abdullayev Ü.T. 

---

Şək.1. İnersiyalı akkumulyatorlu külək qurğusunun sxemi: 
1- külək mühərriki; 2- birləşdirici mufta; 3- dayaq yastığı; 4- sərbəst gediş muftası; 
5- inersialı akkumulyator; 6- generator 
İnersion akkumulyatorun çatışmazlığı külək qurğusunun kütləsinin artması və aqreqatın işləməsi üçün tələb 
olunan külək sürətinin minimal qiymətinin artmasıdır. Hidravlik akkumulyatorlar küləyin enerjisini müəyyən hündürlüyə 
qaldrılmış suyun potensial enerjisinə çevirirlər. Hidroakkumulyatorlu külək qurğuları aşağıdakı sxemlər üzrə yerinə 
yetirilə bilər: 
Külək mühərrikinin işi zamanı quyudan çıxarılan su, rezervuarda yığılır və lazım olduqda, təssərrüfat məqsədilə 
istifadə olunur. 
Külək qurğusu istelakçılar üçün işləyir və artıq qalan enerji suyu aşağı su tutumundan yuxarı su tutumuna 
vurmaq çün işlədilir.
Külək elektrik qurğularının kaskad tipli, akkumulyasiya etdirici axını tənzimləmə sistemli hovuzları olan 
hidroelektrik staniyaları ilə birgə işləmə sxemləri də məlumdur.
Pnevmatik akkumulyatorlar kompressor qurğusundan və təzyiq altında hava vurmaq üçün tutumdan ibarətdir. 
Kompressor külək mühərriki ilə hərəkətə gətirilir və təziq altında hava xüsusi tutumlara vurulur. Sonra həmin təzyiq 
altında olan hava lazım gəldikdə pnevmatik mühərrikə verilir, havanın təzyiqi altında pnevmatik mühərrik hərəkətə gəlir 
və qoşulduğu işçi maşını (generator və s.) da hərəkətə gətirir. Külək qurğusu pnevmatik akkumulyatorla birlikdə külək 
mühərrikindən, təzyiq tənzimləyicisi ilə təchiz edilmiş mufta vasitəsilə hərəkətə gətirilən kompressordan ibarətdir. 
Sıxılmış hava təzyiq altında balonlara yığılır, təzyiqazaldan ventil vasitəsilə təzyiqi azaldıldıqdan sonra pnevmatik 
mühərrikə ötürülür. Pnevmatik mühərrik külək mühərriki ilə paralel işləyərək, küləyin sürəti az olduğu hallarda əlavə 
enerji verir. 
Akkumulyator batareyalarının əsas patametri A
∙
saat ilə ölçülən enerji tutumudur.
Batareyanın tutumu sutqalıq enerji balansı metodu ilə hesablanır. Külək qurğusunun sutqalıq hasil etdiyi enerji 
aşağıdakı düstur ilə hesablanır: 
𝐴
𝑠𝑢𝑡𝑘𝑎
= 4.81 · 10
−4
𝐷𝜉ή
𝑚
ή
г
∫ 𝒱
3
𝑑𝑡
𝑇
0
burada, D- külək çarxının diametri; 
𝜉
- külək enerjisindən istifadə əmsalı;
ή
𝑚
и
ή
г
- mexaniki ötürmənin və 
generatorun F.İ.Ə.-ı; 
𝒱
- küləyin sürəti. 
İstilik akkumulyatorları külək mühərikinin mexaniki enerjisini istilik enerjisinə çevirirlər. İstilik 
akkumulyatorlarına misal olaraq külək qurğusunun enerjisini suyun isilik enerjisinə çevirən qurğuları göstərmək olar. 
Adətən istilik enerjisi üçün elektrik enerjisi istehsalı əlverişli olmayan zəif küləklərin enerjisindən istifadə edirlər.
İstilik enerjisi akkumulyatoru xüsusi çənin içərisinə salınımış generatordan ibarətdir. Bu generator külək 
mühərriki ilə hərəkətə gətirilərək elektrik enerjisi hasil edir, sonra həmin enerji istilik enerjisinə çevrilir. Bu generatorlar 
elə düzəldilir ki, onların statorunda olan qızma maksimum olsun və həmin qızma suya ötürülsün. Bunun nəticəsində belə 
qurğunun faydalı iş əmsalı 95 %-ə çatır. 
Elektrik akkumulyatorlarına kondensator batareyaları aiddir, hansı ki, onların tətbiqi daha perespektivlidir, çünki 
onlarda birbaşa külək elektrik qurğusunda hasil olunan enerji saxlanılır.
Ədəbiyyat 
1.
E.N.Hüseynov. Regenerativ enerji istehsalı və saxlanılması. ADNA, Bakı, 2010. – 123 s. 
2.
M.F.Cəlilov. Alternativ regenerativ enerji sistemləri. Bakı, NPM «Təhsil», 2009. 406s. 
3.
B.Sorensen.Renewable Energy Conversion, Transmission and Storage. 2007. 327 p. 
4.
L.Freris, D. Infield. Renewable Energy in Power Systems,2008. – 284 p. 
5.
M.Kleemann, M.Meliß. Regenerative Energiequellen. Springer. Berlin Heidelberg.1993.315 s. 
6.
A.Maczulak. Renewable Energy: Sources and Methods, 2009. - 223 p. 

---