Conference proceedings

Açar sözlər (Keywords) 
— obyekt, gücləndirici, mikrokontroller, sxem, informasiya, sinfaz, ilkin verici, siqnal.
G.İ.Abbasova, K.Ş.Ramazanov 

---

Aviasiya sahəsində obyektlərin və proseslərin nəzarət və idarə edilməsi, obyektin vəziyyətini göstərmək, onu 
digər idarəetmə vasitələri ilə əlaqələndirmək məqsədi ilə informasiyanın əldə edilməsi, işlənməsi, onlardan istifadə 
edilməsi üçün nəzərdə tutulmuş tam funksional və konstruktiv vasitələrin layihələndirilməsi vacib məsələlərdən biridir. 
Onlar da öz növbəsində daha yüksək səviyyəli elektron idarəetmə sistemlərinin alt sistemləridir. 
Hazırda məlumatların toplanması və ilkin emalının elektron sistemlərinin layihələndirilməsinə böyük diqqət 
yetirilir. Elektron rəqəmsal sistemlər üçün parametrlərin ölçülməsinin yüksək sürəti, informasiyanın rahat təqdim olunma 
forması, çevik interfeys, ölçmələrin kiçik xətası səciyyəvidir. 
Nəzarətin və idarəetmənin ən vacib vəzifələrindən biri obyektlərin vəziyyətinin tənzimlənməsidir. Bu, əsasən 
göstərilən əməliyyatların yerinə yetirilməsi ardıcıllığını tələb edir: 
a) obyektin və ya prosesin vəziyyəti haqqında məlumatların alınması; 
b) obyektin və ya prosesin tələb olunan vəziyyətini təyin edən kənardan əmr təsirlərinin alınması; 
c) alınan siqnalların obyektin və ya prosesin tələb olunan vəziyyətə daha səmərəli gətirilməsi məqsədi ilə emalı; 
e) icra orqanlarının köməyi ilə obyektin iş rejimini dəyişdirən idarəetmə təsirlərinin formalaşdırılması. 
Praktikada təkcə bir deyil, bir neçə obyektin paralel və ya növbə ilə nəzarətinin və idarə olunmasının həyata 
keçirilməsi üçün fərdi alqoritmlərin formalaşdırılması və qurulması məqsədəuyğundur. 
Müasir dövrdə elektronika məhsullarında mikrokontrollerlərdən istifadə yalnız texniki-iqtisadi göstəricilərin 
artmasına gətirib çıxarmır, həm də məhsulların hazırlanması prosesini sürətləndirməyə imkan verir və onları daha çevik, 
adaptiv edir. 
İşin məqsədi aviasiyanın texniki obyektlərində nəzarətin və idarə olunmanın həyata keçirilməsi ilə obyektlərin 
texniki vəziyyətlərinin təyini, həmçinin onların digər idarəetmə vasitələri ilə əlaqələndirilməsi məqsədi ilə idarəetmə və 
informasiya elektronikasında tətbiq edilən fasiləsiz və impuls fəaliyyətin əsas funksional qurğularının mühəndis 
hesablanması metodikasının işlənməsidir.
Bu məqsədə çatmağın əsas yollarından biri mikroprosessor sistemi üçün analoq informasiyanın toplanması 
kanalının qurulması zamanı ilkin vericilərdən alınan analoq siqnalların rəqəmli koda çevrilməsini təmin edən qurğunun 
formalaşdırılmasıdır. 
Daha yüksək səviyyəli sistemlərdə sonrakı emal üçün analoq informasiyanın toplanması sisteminin struktur 
sxemini hazırlamaq və sistemin funksional bloklarına olan texniki tələbləri müəyyən etmək, həmçinin sistemin əsas 
bloklarının sxemlərini seçmək və hesablamaq lazımdır. 
Bu zaman kanalda süzgəclənməsi, normalaşdırılması və sinfaz küylərin yatırılması, sensorun xarakteristikasının 
xəttiləşdirilməsi, analoq-rəqəm çeviricisinə (ARÇ) daxil etmək üçün yararlı formaya gətirilməsi məqsədi ilə siqnalların 
qeyri-xətti emalı həyata keçirilir. 
İstinadlar 
1.
Топильский, В.Б. Микроэлектронные измерительные преобразователи учеб. пособие / В.Б. Топильский .— 3-е изд. 
(эл.) .— М. : БИНОМ. Лаборатория знаний., 2015 .— 496 с. 
2.
Бойко В.И., Гуржий А.Н., Жуйков В.Я. и др. Схемотехника электронных устройств. Микропроцессоры и 
микроконтроллеры.- СПб.: БХВ – Петербург, 2004. – 464 с.