Conference proceedings

TEXNOLOJİ PROSESİN SCADA İDARƏETMƏ SİSTEMİ 
Mehdiyeva A.M
1
, Zəkəriyyəyev C.Z
2
1
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan 
[e-mail]
 
2
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan 
[e-mail]
Xülasə. 
Bu məruzədə neft yataqlarının işlənməsinin idarə edilməsində SCADA sistemlərinin rolu 
və bu sistem sayəsində yaranmış problemlərin həll olunması yolları şərh edilmişdir.
Açar sözlər: 
İKT, təzyiq itkiləri, neft və qaz sənayesi, SCADA sistemi.
 
 
Neft yataqları İKT(İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları) şəbəkəsinin bir hissəsinə çevrilir, çünki 
hamısı getdikcə internetlə əlaqələndirilir və real vaxtda izlənilir. Neft və qaz sənayesinin səmərəliliyinin 
optimallaşdırılması üçün qərar qəbul etmək dəqiq və real vaxt məlumatları tələb olunur. Ətraf mühit sızıntısı, axın 
təhlükəsizliyi neft boru kəmərləri bölgəsindəki əsas problemlər olaraq davam edir. Bu məsələləri təsirli şəkildə həll edə 
biləcək yetkin, qənaətli bir texnologiya olaraq SCADA “Supervisory Control and Data Acquisition” sistemləri bu 
bölgədəki neft və qaz sənayesi operatorları arasında geniş yayılmışdır. Bu sistemlər neft və qaz operatorlarına neft 
yatağındakı hər hansı bir zərərin qarşısını almaq və ya azaltmaq üçün düşünülmüş və strateji tədbirlər görmələrini təmin 
edəcək inkişaf etmiş xəbərdarlıq verəcəkdir.[1] 
Hər bir neft sahəsi müxtəlif komponentlərdən ibarət olur: 
Neft hasil edən quyular
Su və qaz injektor quyuları
Manifoldlar və qaz qaldırıcı stansiyalar
Peyk ayırma stansiyaları
Sənaye emal mərkəzləri. 
Neft toplama şəbəkəsi, yataqdakı karbohidrogenlərin manifoldlar və peyk stansiyaları vasitəsilə sənaye 
mərkəzlərinə çatdırılması üçün nəzərdə tutulmuş müxtəlif diametrli boru kəmərlərindən ibarətdir.[2] 
Bu karbohidrogenlərin nəqli iki növ axınla həyata keçirilir:
Tək fazalı axın
Çox fazalı axın
Ümumiyyətlə 3 ", 4", 6 "və 8" diametrli boru kəmərləri bir fazlı axınlar üçün, böyük diametrlər isə çox fazalı 
olanlar üçün nəzərdə tutulur. 
Burada yaranan problemləri həll etmək üçün SCADA-dan istifadə olunur. SCADA-nın özünün avadanlıqlarını 
2 qrupa ayırmaq olar:
Quyu sahəsi avadanlıqları 
Nəzarət otağı avadanlıqları 
Quyu sahəsi avadanlıqları-Transmitterlər- sahə məlumatlarının fiziki olaraq əldə edilməsi üçün istifadə olunan 
ağıllı sensorlardır. RTU «Remote Terminal Unit»: RTU, əldə edilmiş məlumatların işlənməsinə imkan verən ağıllı və 
müstəqil bir məlumat toplama stansiyasıdır. 
SCADA vasitəsilə təzyiq azalmasının qarşısını alırıq.[1]
Ümumiyyətlə, ölçülən təzyiq itkiləri hesablanmışdan daha böyükdür. Bu problemlərin səbəbləri fərqli şəkildə 
izah edilə bilər: Borular içərisindəki çöküntülər, korroziya, axın sürəti dəyərlərinin qeyri-dəqiqliyi.[3] 
Bir model qurmaq üçün bəzi parametrləri tənzimləyərək bu boşluğu azaldırıq. Boru kəməri şəbəkəsinin bəzi 
istehsal məlumatları (xüsusən qovşaq məlumatları) olmadığından, hər boru xətti üçün təzyiq itkilərini hesablaya bilmirik. 
Aparılan tədqiqatlar əsasında əldə olunmuşdur: SCADA vasitəsilə neft xətti şəbəkəsində olan problemlər 
minumuma endirilir.