Conference Paper

МАШИНА ВА ҚУРИЛМАЛАРНИ ЙИҒИШ ЁКИ
ҚИСМЛАРГА АЖРАТИШДА ИННОВАЦИОН
ТЕХНОЛОГИЯЛАРНИ ҚЎЛЛАШ 
Махмудов Р.З.
 Тошкент ахборот технологиялари университети Самарқанд филиали
Аннотация:
Мақолада ускуна элементлари ускуналарни қисмларга ажратиш ва 
йиғиш вақтида инновацион технологияларини қўллаш, иш фронтини сезиларли 
даражада кенгайтириш, уларнинг инвестисия ҳажмини камайтириш, таъмирлаш 
ишларига кетадиган вақтни қисқартириш.
Калит сўзлар
: қисмлар ва деталлар, қисмларга ажратиш ва йиғиш,
Ускуналарни қисмларга ажратиш ва йиғиш вақтида йирик ҳадларга ажратиш 
принсипини қўллаш, иш фронтини сезиларли даражада кенгайтириш, уларнинг 
инвестисия ҳажмини камайтириш, таъмирлаш ишларига кетадиган вақтни 
қисқартириш, шунингдек, умумий инвестисия сарфини камайтириш имконини беради.
Кўпгина ҳолатларда қисмларга ажратиш ва йиғиш тескари кетма-кетликда 
амалга оширилади. Агар қисмларга ажратиш пайтида ускуналар аввал гуруҳларга 
бўлиниб, кейин юқори ва қуйи тартибли гуруҳчаларга, қисмларга ва охири деталларга 
бўлинса, йиғиш қисм деталларини компановка қилишдан бошланиб, тайёр гуруҳни 
ускунага (база элементига) ўрнатиш билан тугайди. 
Таъмирлашнинг инвестициявий саноат усуллари йиғиш технологиясини ишлаб 
чиқишда аввало, ушбу ускунани таъмирлаш учун қандай инновацион йиғиш усули 
ишлатилаётганлигини ҳисобга олиш керак: бутунлай ўзаро алмашиниш усули, 
бутунлай бўлмаган ўзаро алмашиниш ёки индивидуал мослаш. Биринчи усул 
мукаммалроқ усулдир, лекин, юқори даражада аниқликни ва заҳира қисмларини катта 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
452 
паркини талаб қилади. Иккинчи усул, қўл остидаги заҳира қисмлари паркидан 
деталларни танлаб олишни кўзда тутади. Инновацион усули ўз ичига зарур бўлган 
ўлчамдаги деталларни олиш учун меёрига етказилган слесарлик ва ҳаттоки, дастгоҳли 
ишларни ҳам олади. Йирик ускуналар бўлган ҳолатда турли қисмларни йиғиш 
юқоридаги учала усуллар билан амалга оширилади. 
Қисмларга ажратиш ва йиғиш технологияси ускуналарни таъмирлашнинг 
инновацион технологияси таркибига киради, бу технология ушбу ускуна 
конструксиясига боғлиқ равишда ишлаб чиқилади. Булардан келиб чиқиб, барча 
турдаги ускуналар учун операсияларнинг аниқ бир кетма-кетлигини санаб ўтиш 
мантиққа тўғри келмайди. Қуйида кўп учрайдиган ажратгич бирикмаларни қисмларга 
ажратиш ва йиғишнинг технологик хусусиятлари келтирилган. [1].
#include  
#include  
using namespace std; 
int main() 
{double a; 
cin>>a; //radian qiymatini kiritish; 
double z= sig (a); 
double t=K(a); 
double y=1.0/k(a); 
cout<<"sig("<cout<<"K("<cout<<"k("<return 0;} 
Бириктирилаётган деталларнинг туташувчи юзаларидаги резбали бирикмаларни 
тортиб боғлашда, бирикмаларнинг герметиклигини ва зичлигини таъминловчи, 
минимал босим юзага келтирилиши керак. Нормал тортиб боғлаш резбали 
бирикманинг кучланишига таъсир этаётган асосий ўзгарувчан кучланиш таъсирини 
камайтиришни таъминлаб бериши керак.[2] 
Катталиги бўйича ўзгарувчан кучлар билан юкланган резбали бирикмаларни, 
ташқи юкламадан бирмунча юқорироқ бўлган катталиккача тортиб боғлаш керак. 
Тортиб боғлаш кучланишини қуйидаги формула бўйича ҳисобланади: 
о
К




3
(1) 
бу ерда σ3 - тортиб боғлаш кучланиши, MPa; σo=P/F – ташқи юклама таъсирида ҳосил 
бўлган резбадаги номинал кучланиш, MPa; R – болтни чўзувчи ички куч, MN; F=πd12/4 
– резба бўйлаб кўндаланг кесим майдони, m
2
; K – бирикма консентрасиясига боғлиқ 
бўлган (юмшоқ қистирмали фланесли бирикмалар учун K=1,3-2,5; пўлат, шаклдор 
қистирма учун K=2-3,5; пўлат ясси қистирма учун K=3-5 тортиб боғлаш коеффисиенти. 
Тортиб боғлаш кучланиши баъзи чегаралардан ортмаслиги керак, бу чегаралар 
қуйидаги нисбатдан аниқланади 
т
з
d
kP



8
,
0
4
2
1


(2.) 
бу ерда σt – материал оқувчанлик чегараси, MPa. 
Йиғиш вақтида тортиб боғлаш кучланиши тортиб боғлаш моменти орқали юзага 
келтирилади, у гайкали калит сопининг узунлиги бўйича ва унга берилаётган куч 
бўйича аниқланади. Асосий метрли резбали болт ва шпилкалар учун жоиз бўлган 
тортиб боғлаш моментининг 
Т


4
,
0
3

шартидан топилган тахминий қийматлари 1-
жадвалда келтирилган.[2,3]
 
 
 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
453