|
3.
Abdulla Avlanî (1878-1934)
12 Temmuz 1878 tarihinde Taşkent’te dünyaya gelen Abdulla Avlanî’nin babası
terzi olan Miravlan, annesi Fatima hanımdır. Yedi yaşındayken eski usul bir okulda
okumayı öğrenen Avlanî, 1890 yılında mahallesinde bulunan medrese de eğitimine
başladı. Ekonomik sebeplerden dolayını eğitimi bırakmak zorunda kalmış, inşaat işlerini
öğrenerek inşaatlarda çalışmaya başlamıştır (Kasımov, 2009: 238).
Abdulla Avlanî, Nevâî, Fuzûlî, Sâdî ve Hâfız gibi isimlerin gazellerini okumuş ve
onlardan çok etkilenmiş 15 yaşında şiir yazmaya başlamıştır (Kholmatov, 2016: ?). 1904
yılında Mirabad’da bir usul-i cedit mektebi açan Avlanî, 1907 yılına gelindiğinde ise
kendi evinde “Şuhret” gazetesini çıkarmaya başlamıştır ancak bu gazete on sayı çıktıktan
sonra kapanmıştır. Gazetenin kapatılmasından sonra çok geçmeden A. Bektemur adına
izin alan Abdulla Avlanî, yine kendi evinde “Asya” isimli bir gazete çıkarmaya
başlamıştır. 1914-1915 yıllarında ise Ubeydulla Hocaev ile birlikte “Sada-ı Türkistan”
gazetesinde birlikte çalışan Avlanî, gazetede yer alan şiir ve makalelerin çoğunu kendi
yazmıştır (Kasımov, 2009: 239-240).
1908 yılında Mirabad’da açtığı usul-i cedit mektebi kapatılan Avlanî, vazgeçmemiş
1909 yılında Degrez mahallesinde bir usul-i cedit mektebi açmıştır. 1909 ve 1917 yılları
arasında özel mektep çocukları için çok sayı da kitap yazmıştır. “Birinci Muallim” adlı
kitabı okula yeni başlayanlar için yazmıştır. 1916 yılında Taşkent’te ise “Mektep
Gülistanı” adlı kitabı hazırlamıştır. “Türki Gülistan yahut Ahlak” adlı 1913 yılında ilk
defa yayımlanmış daha sonra 1917 yılında tekrar neşredilmiştir. Abdulla Avlanî bu kitabı
ilkokullarda üst sınıf öğrencilerin kullanması için hazırlamıştır. Kitapta insanların
cehalet, kin, tembellik, gıybet, haset gibi olumsuz özellikler üzerine düşüncelerini
yazmıştır. İnsanların doğuştan olumsuz özellikler ile doğmadığını, iyi bir eğitim ile
insanların kötülüklerden uzak kalacağı görüşünü dile getirmiştir. “Edebiyat yahut Milli
Şiirler” adlı kitabında Ekim İhtilaline kadar olan sürede yazdığı şiirleri yer alır. Bu kitap
17
4 cilt ve 6 bölümden oluşur. 1909-1917 yılları arasında birkaç kes neşredilmiştir (Açık,
2007: 61-62).
1913 yılında “Turan” cemiyetinin kurulmasıyla yine aynı yıl içerisinde “Turan” adlı
tiyatro topluluğu da kuruldu (Kasımov, 2009: 240). Böylelikle 1913 yılında ilk
profesyonel tiyatro topluluğu olan “Turan”, Abdulla Avlanî tarafından kurulmuş oldu
(Karakaş, 1996: 295). Bu tiyatro topluluğu ilk olarak Mahmud Hoca Behbudi’nin
“Pederküş” adlı oyununu sergiledi (Kasımov, 2009: 240). Abdulla Avlanî, Turan tiyatro
topluluğu için 1914 yılında “Advakadlık Asan mı?” adlı bir perdelik komediyi yazmıştır.
1925 yılında yine bir perdelik komedi olan “Pinak” adlı oyun yayımlanmış, dört perdeden
oluşan “Biz ve Siz” adlı draması da 1923 yılında yayımlanmıştır. “Portugaliya İnkılabı”,
Avlanî’nin 1921 yılında yayımlanan beş perdelik dramıdır. 1916 ve 1917 yıllarında
yazılan “İki Sevgi” adlı iki perdelik piyesi ise 1908’de Türkiye’de gerçekleşen Jön
Türkler inkılabına ithafen yazılmıştır. Kendi yazdığı tiyatro eserleri dışında “Katil-i
Kerime”, “Ev Terbiyesinin Bir Şekli”, “Hiyanetkar Ailesi”, “Bedbaht Gelin”, “Hor-hor”,
“Cehalet”, “Ölikler” gibi Tatar ve Azerbaycan Türklerinin oyunlarını da Özbek
Türkçesine tercüme etmiştir (Açık, 2007: 64-65).
Abdulla Avlanî, şiirlerinde “Hicran”, makalelerinde ise “Molla Abdullah”,
“Avlani”, “Abdullah Avlani” son zamanlarda da “İndemes” mahlasını sıkça kullanmıştır
(Açık, 2007: 63). Avlanî’nin şiirleri yirminci yüzyıl Özbek milli şiirinin oluşmasında ve
gelişmesinde çok önemli bir yere sahiptir. Şiir yazmaya 1894 yılında başlasa da, o
dönemde yazdığı şiirler günümüze kadar ulaşamamıştır. Şubat İhtilaline kadar yazdığı ve
genel olarak altı bölümden oluşan şiirleri “Edebiyat” adını verdiği kitapta toplanmıştır
(Kasımov, 2009: 260). Avlanî, sosyal meseleleri konu alan şiirlerinin çoğunu hece
ölçüsüyle yazmış böylece hece ölçüsünün sözlü halk edebiyatı dışında yazılı edebiyatta
da kullanılmasını sağlamıştır (Kasımov, 2009: 268).
16 Nisan 1917 yılında Abdulla Avlanî’nin muharrirliğini yaptığı “Turan” gazetesi
Taşkent’te çıkmaya başlamıştır ancak çeşitli baskılar yüzünden bu gazeteyle ilgilenmeyi
bırakmak zorunda kalmıştır (Açık, 2007: 66).
25 Ağustos 1934 yılında vefat eden Abdulla Avlanî’ye, 1927 yılında “Mihnet
Kahramanı” unvanı, 1930 yılında “Özbek Halk Maarifi Zerbdarı” fahri unvanı verilmiştir
(Kasımov, 2009: 282).
18
Do'stlaringiz bilan baham: |
