Collegium humanum varshava menejment universiteti andijon filiali psixologiya

konstantligi
dir. Konstantlik deb, idrok 
qilish sharoitlarining o‗zgarishida jismlar ba‘zi bir xossalarining nisbiy 
doimiyligiga aytiladi. Perseptiv tizimning idrok sharoitlarining o‗zgarishini 
to‗ldirish qobiliyatida namoyon bo‗ladigan konstantlik tufayli, bizni o‗rab turgan 
jismlarni nisbatan doimiy jismlar sifatida idrok etamiz. YUqori darajadagi 
konstantlik jismlar rangi, kattaligi va shaklini ko‗rish idrokida kuzatiladi. 
Rangni idrok qilish konstantligi yoritilganlikning o‗zgarishida ko‗zga 
ko‗ringan rangning nisbiy o‗zgarmasligidan iborat. Masalan, ko‗mir bo‗lagi 
yozning quyoshli kunida, kech tushgan vaqtdagi bo‗rdan ko‗ra taxminan 8-9 marta 
yorqinroq ko‗rinadi. Lekin ko‗mirni qora rangda idrok etamiz, bo‗rning tusi esa, 

---

151 
kechqurun bo‗lsa ham, biz uchun oq bo‗ladi. Rangning konstantlik hodisasi qator 
sabablar, shu jumladan, ko‗rish maydoni yorqinligi umumiy darajasining yorqin 
ranglarning keskin o‗zgarishiga moslashishi, shuningdek, yoritilganlik 
sharoitlarida jismlarning haqiqiy rangi haqidagi tasavvurlarning ta‘siri bilan 
belgilanadi. 
Jismlar kattaligi idroki konstantligi jismlarning turlicha uzoqlashganlik
masofalaridagi jismlarning ko‗zga ko‗ringan kattaligining nisbiy doimiyligida
ifodalanadi. Xuddi shunday, bir xil odamning bo‗y o‗lchami 3,5 va 10 metr 
masofadan, ko‗z to‗r pardasidagi tasvirining kattaligi uzoqlashish masofasiga ko‗ra 
turlicha bo‗lsada, o‗zgarmas holatda idrok etiladi. Bu holat jismlarning uncha katta 
bo‗lmagan uzoqlashish masofasida ularni idrok qilish kattaligi faqatgina ko‗z to‗r 
pardasidagi obrazning kattaligi bilan emas, balki, qator omillar ta‘siri bilan ham 
tushuntiriladi. Bunday ahamiyatga molik bo‗lgan omillardan jismni turli 
masofalarda qayd etishga moslashayotgan ko‗z mushaklarining zo‗riqishidir. 
Jismlar shakli idroki konstantligi jismlar holatining kuzatuvchi nigohi 
chizig‗iga nisbatan o‗zgarishi sharoitida idrokning nisbiy o‗zgarmasligidan iborat. 
Ko‗zlarga nisbatan jism holatining har bir o‗zgarishida uning to‗r pardadagi 
tasvirining shakli o‗zgaradi (masalan, jismga to‗g‗ri, yon, orqa tomondan qarash 
mumkin va h.k.). Lekin ko‗zlarning, bizga avvalgi tajribadan ma‘lum bo‗lgan 
jismlar shakli va chiziqlariga xos bo‗lgan uyg‗unliklarni ajratish bo‗yicha 
harakatlari tufayli idrok etilayotgan jism shakli biz uchun doimiy bo‗lib qoladi. 
Idrok konstantligi manbai bo‗lib perseptiv tizimning faol harakatlari xizmat 
qiladi. Aynan o‗sha jismlarning turli sharoitlarda ko‗p martalab idrok etilishi
perseptiv obrazlarning o‗zgaruvchan sharoitlarga nisbatan doimiyligi (invariantlik, 
o‗zgarmas tuzilish)ni, shuningdek, retseptor apparatining harakatlarini ta‘minlaydi. 
Idrokning xususiyatlari insonning barcha orttirilgan amaliy va hayotiy 
tajribasi bilan belgilanadi, chunki idrok jarayoni faoliyatdan ajralmasdir. Idrok 
seskantiruvchining xususiyatining o‗zigagina emas, balki, sub‘ektga ham bog‗liq 
bo‗ladi. Ko‗z va quloq emas, ma‘lum bir jonli inson idrok etadi. Idrokning psixik 
hayotimizning umumiy mazmuniga bog‗liqligi