Collegium humanum varshava menejment universiteti andijon filiali psixologiya

 
3.3. Motiv va motivatsiya 
tavsifi 
Hayotda ko‗nikma va malakalarning ahamiyati katta. Ular bizning jismoniy va 
aqliy urinishlarimizni engillashtiradi. O‗qishda, mehnatda, sport sohasida va 
ijodiyotda muvaffaqiyatlarga erishishimizni ta‘minlaydi.
 
Faoliyatni klassifikatsiya qilish va turlarga bo‗lishning yana bir keng tarqalgan 
usuli - bu barcha insonlarga xos bo‗lgan asosiy faollik turlari bo‗yicha 
tabaqalashdir. Bu - muloqot, o‗yin, o‗qish va mehnat faoliyatlaridir. 
Muloqot
- shaxs individual rivojlanishi jarayonida namoyon bo‗ladigan 
birlamchi faoliyat turlaridan biri. Bu faoliyat insondagi kuchli ehtiyojlardan biri - 
inson bo‗lish, odamlarga o‗xshab gapirish, ularni tushunish, sevish, o‗zaro 
munosabatlarni muvofiqlashtirishga qaratilgan ehtiyojlaridan kelib chiqadi. SHaxs 
o‗z taraqqiyotini aynan shu faoliyat turini egallashdan boshlaydi va nutqi orqali 
(verbal) va nutqsiz vositalar (noverbal) yordamida boshqa faoliyat turlarini 
mukammal egallashga zamin yaratadi. 
O„yin
- shunday faoliyat turiki, u bevosita biror moddiy yoki ma‘naviy 
ne‘matlar yaratishni nazarda tutmaydi, lekin uning jarayonida jamiyatdagi 
murakkab va xilma-xil faoliyat normalari, harakatlarning simvolik andozalari bola 
tomonidan o‗zlashtiriladi. Bola toki o‗ynamaguncha, kattalar hatti-harakatlarining 
ma‘no va mohiyatini anglab etolmaydi. 
O„qish
faoliyati ham shaxs kamolotida katta rol o‗ynaydi va ma‘no kasb 
etadi. Bu shunday faollikki, uning jarayonida bilimlar, malaka va turli ko‗nikmalar 
o‗zlashtiriladi. 
Mehnat
qilish ham eng tabiiy ehtiyojlarga asoslangan faoliyat bo‗lib, uning 
maqsadi albatta biror moddiy yoki ma‘naviy ne‘matlarni yaratish, jamiyat 
taraqqiyotiga hissa qo‗shishdir. 
Har qanday kasbni egallash, nafaqat egallash, balki uni mahorat bilan 
amalga oshirishda faoliyatning barcha qonuniyatlari va mexanizmlari amal qiladi. 
Oddiygina biror kasb malakasini egallash uchun ham unga aloqador bo‗lgan 
ma‘lumotlarni eslab qolish va kerak bo‗lganda yana esga tushirish orqali uni 
bajarish bo‗lmay, balki ham ichki (psixik), ham tashqi (predmetga yo‗naltirilgan) 
harakatlarni ongli tarzda bajarish bilan bog‗liq murakkab jarayonlar yotishini 
unutmaslik kerak. Lekin har bir shaxsni u yoki bu faoliyat turi bilan 
shug‗ullanishiga majbur qilgan psixologik omillar - sabablar muhim bo‗lib, bu 
faoliyat motivlaridir. 
Inson 
hulq-atvorida 
funksional 
jihatdan 
bog‗liq bo‗lgan qo‗zg‗atuvchi va boshqaruvchi 
tomonlar mavjud. Psixologiyada inson hulq-
atvoridagi qo‗zg‗atuvchi holatlarni tasvirlash va 
tushuntirish uchun qo‗llaniladigan tushunchalar orasida motivatsiya va motiv 
tushunchalari eng umumiy va asosiy bo‗lib hisoblanadi. 

---

111 
«Motivatsiya» atamasi «motiv» atamasiga qaraganda kengroq tushunchaga 
ega. «Motivatsiya» so‗zi hozirgi zamon psixologiyasida hulq-atvorni 
determinatsiyalovchi omillardir. Bunga, xususan, ehtiyojlar, motivlar, maqsadlar, 
intilishlar va boshqa ko‗pchilik) tizimini belgilovchi va hulq-atvor faolligini 
ma‘lum darajada tutib turuvchi, rag‗batlantiruvchi jarayon xususiyati sifatida 
ikkilangan ma‘noda qo‗llaniladi. Biz motivatsiya tushunchasini birinchi ma‘noda 
qo‗llaymiz. SHunday qilib,