Collegium humanum varshava menejment universiteti andijon filiali psixologiya

og‘zaki
yoki 
yozma
turlaridan biriga 
tegishli bo‗ladi (13.2 rasm). 
Bunda ikki tur ma‘lum o‗xshashlikka ega bo‗ladi. Bu o‗xshashlik hozirgi 
zamon tillaridagi yozma nutq, xuddi og‗zaki nutq kabi tovushli ekanligidan iborat: 
yozma nutq belgilari bevosita ma‘noni emas, so‗zning tovush tarkibini etkazadi. 
Og‗zaki nutqning asosiy boshlang‗ich ko‗rinishi bo‗lib, suhbat shaklida 
kechadigan nutq hisoblanadi. Bunday nutq 
suhbat
yoki 
dialog
deb ataladi. Uning 
asosiy xususiyati suhbatdosh tomonidan faol olib boriladigan nutq hisoblanadi, 
ya‘ni, suhbat jarayonida ikki suhbatdosh ishtirok etib, tilning sodda gap va 
iboralarni qo‗llaydilar. Dialog nutqning ochiq holda ifodalanishi talab etmaydi, 
chunki suhbatdosh suhbat davomida nima haqida so‗z yuritilayotganini tushunadi 
va boshqa suhbatdosh tomonidan bildirilgan iborani fikran yakunlay oladi. Shunga 
o‗xshash vaziyatlarda birgina so‗z boshqa suhbatdosh tomonidan aytilgan iborani 
yakunlab qo‗yishi mumkin. Bunda birgina so‗z yaxlit iboraning o‗rnini bosadi. 
Nutqning boshqa shaklini so‗zlovchi tomonidan aytilgan nutq tashkil etadi, 
bunda tinglovchilar uning nutqini idrok qiladilar, lekin unda to‗g‗ridan-to‗g‗ri 
qatnashmaydilar. Bunday nutq 
monolog
deb ataladi. Ma‘ruzachining nutqi 
monologik nutq hisoblanadi. 
Bu 
nutq 
psixologik 
jihatdan 
dialogdan 
murakkabroqdir, chunki u tinglovchidan o‗z mulohazalarini tushunarli, qat‘iy 
NUTQ 
Nutq turlari tasnifi
Моnolog 
Оg‘zaki nutq shakllari 
Dialog 
Yozma 
Оg‘zaki 
Ichki 
Кinetik 
Tashqi 
Faol 
Sust 

---

256 
mantiqqa asoslangan holda bayon qilish malakasini talab etadi. Bunda so‗zlovchi 
etkaziladigan axborotning tinglovchilar tomonidan o‗zlashtirilishini baholashi 
zarur, ya‘ni, u faqat o‗z nutqinigina emas, balki tinglovchilarni ham kuzatishi 
kerak bo‗ladi.
Dialog ham, monolog ham