Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
 
Расм 5.9. Ретикуляр ҳужайра тузи -
лиши схемаси. 
А-Умумий кўриниши 
Б-Тузилиш схемаси 
1- Ретикуляр ҳужайралар 
а)ўсимталар
б) ядро 
в) донадор эндоплазматик тўр 
г) Голжи комплекси 
д) митохондрия
2- Асосий модда 
3- Лимфоцитлар 
4- Ретикуляр толалар
 
 
Қуйида келтириладиган ҳужайралар (эндотелий, адвентициал 
ҳужайралар ва перицитлар) асосан қон томирлар системаси учун хос бўлиб, 
уларнинг ҳаѐти ва фаолияти шу система билан боғлиқдир. Аммо қон ва 
лимфа томирлари бириктирувчи тўқиманинг асосий элементлари бўлгани 
учун биз бу ҳужайраларни қисқача таърифлаб ўтамиз. 
Эндотелий ҳужайралари (endotheliocyti) 
Эндотелий ҳужайралари юрак, қон томир системасининг ҳамма 
таркибий қисмларини ва лимфа томирларини ички тарафдан қоплаб туради. 
Бу ҳужайралар узлуксиз қават ҳосил қилиб, лимфатик томирлардан бошқа 
қисмида базал пластинкада жойлашади. 
Эндотелий ҳужайралари ясси ҳужайралар бўлиб, кумуш билан 
импрегнация қилинганда ҳужайра чегаралари аниқ кўринади. Қўшни 
ҳужайралар орасидаги контактлар турғун бўлмай патологик ҳоллатларда ва 
баъзи физиологик ўзгаришларда йўқолиши ва қайта тикланиши мумкин. 

---

200 
Электрон микроскопда ҳужайра остидаги базал пластинка аниқ 
кўринади. Ҳужайранинг ядро сақловчи қисмлари кенгрок, (3-6 мкм), чэтки 
қисмлари анча юпқа бўлади (қалинлиги 20- 80 нм ва баъзан 1-2 мкм гача 
боради). 
Баъзи аъзоларнинг эндотелий ҳужайралари цитоплазмаси маълум 
қисмларда шунчалик юпқалашадики, ҳужайранинг ички ва ташқи 
мембраналари бир-бирига тегиб, фенестралар ҳосил қилади. Ҳужайра 
цитоплазмасида кўп миқдорда пиноцитоз пуфакчалар мавжуд бўлиб, улар 
турли моддаларни капилляр бўшлиғидан тўқималарга ва модда алмашинув 
маҳсулотларининг эса оралиқ моддадан капиллярларга ўтишида муҳим ўрин 
тутади. 
Эндотелий ҳужайралари жойлашган базал пластинка (мембрана) 
фибрилляр толалардан ва кўп миқдорда мукополисахаридлар сақловчи 
аморф моддадан иборат бўлиб, унинг ҳолати капиллярлар ўтказувчанлигини 
белгилайди. Эндотелий ҳужайралари бириктирувчи тўқиманинг коллаген 
толаларига нозик ипчалар - филаментлар орқали бирикади.(Расм 5.10) 
 
Расм 5.10.Эндотелий ҳужайраси ва перицит 

---

201 
Хулоса қилганда, эндотелий ҳужайралари мезенхимадан тараққий этиб, 
қон (ѐки лимфа) ва тўқималар орасидаги моддалар алмашинувида муҳим 
ўрин тутади. Бу жараѐнда эндотелий ҳужайраларидаги юпқалашган 
қисмлардаги фенестралар, ҳужайралар орасидаги ѐриқлар ва цитоплазмадаги 
пиноцитоз пуфакчалар катта аҳамиятга эга.