Circular bog'liq ro'yxat

II. BAP. Shólkemdiń yuritilish tártibi.
2.1. Shólkem sırtqı ortalıǵı múmkinligi haqqındaǵı kónlikpeler
Sırtqı ortalıq xarakteristikaları:
Sırtqı ortalıq faktorlarınıń óz-ara baylanıslılıǵı - bul bir faktor ózgeriwiniń basqa faktorlarǵa tásir etiw kúshi dárejesi bolıp tabıladı. Sırtqı ortalıqtıń quramalılıǵı - shólkem itibarǵa alıwı kerek bolǵan faktorlar sanı, hám de hár bir omilning variativlik (ózgeriwshenlik) dárejesi.
Ortalıqtıń jıldamlıǵı - bul shólkem átirapında júz beretuǵın ózgerisler tezligi. Ayırım tarmaqlarda texnologiya hám básekili gúres parametrleri tezligi kúshli.
Sırtqı ortalıqtıń uǵımsızlıǵı - konkret faktor tuwrısında shólkem iye bolǵan informatsiya muǵdarı funktsiyası, hám de bul informatsiyaga isenimlilik funktsiyası esaplanadı. Eger informatsiya kem jáne onıń anıqlıǵına isenim bolmasa ortalıq uǵımsız boladı. Endi hár bir gruppa faktorların kórip ótemiz. Tikkeley tásir ortalıǵı :
Támiynatshılar : Shólkemdiń materiallar, úskeneler, energiya, kapital hám jumıs kúshi menen támiyinleytuǵın basqa shólkemler menen baylanıslılıǵı, ortalıqtıń shólkemdiń tabıslı iskerligi hám operatsiyalarına tikkeley tásir kórsetiwi mısalı bolıp tabıladı. Basqa mámleketlerden resurslar satıp alıw baha, sapa hám muǵdar tárepinen qolay bolıwı múmkin, lekin sonıń menen bir waqtıniń ózinde almaslaw kursları ózgeriwi yamasa siyasiy tınıshsızlıq sıyaqlılar qáwip salıp turadı.
Nızamlar hám mámleket mákemeleri. kóp nızamlar hám mámleket mákemeleri shólkemge tikkeley tásir kórsetedi. Shólkemler mámleket shıǵarǵan nızamlarǵa boysunadı hám olar tiykarında óz iskerligin júrgizedi. Bunnan tısqarı shólkemler mámleket basqarıw shólkemleri talapların da orınlawı shárt.
Qarıydarlar. Shólkemdiń ámelde jasap kolishi onıń iskerligi nátiyjeleri qarıydarların tabıw hám olardıń zárúriyatın qandırıwına kóp tárepten baylanıslı. Qarıydarlar, olar ushın qanday tavar hám xızmetler hám qanday bahada kerekligi tuwrısında qarar qabıl etip, shólkem ushın onıń iskerligi nátiyjelerine tiyisli bolǵan hámme zattı anıqlap beredi. Qarıydarlar zárúriyatın qandırıw zárúrligi shólkem támiynatshıları menen óz-ara baylanıslılıqta tásir kórsetedi.
Básekishiler: Sırtqı ortalıqtıń bul tásirin biykarlaw etiw múmkin emes. Shólkem administraciyası anıq biladiki, eger basqa básekishiler sıyaqlı qarıydarlar zárúriyatın nátiyjeli qandirmasa, uzaq iskerlik kórsete almaydı. Kóbinese qarıydarlar emes, áyne básekishiler qanday ónimler satıw hám qanday baha belgilewdi anıqlap berediler.
Texnologiya : Texnologiya - da ishki faktor, da sırtqı faktor esaplanadı. Texnologiyalıq jańalıqlar ónim, jumıs hám xızmetlerdiń tayarlanishi, satılıwı, tozıwı dárejesi hám de uqsas ónimler haqqında informaciyalardıń toplanıwı, saqlanıwı, tarqatılıwı menen baylanıslı máselelerge kóbirek tásir etedi. Shólkemler básekichilaridan úzip ketiwi yamasa hesh bolmaǵanda olar menen bir qatarda bolıw ushın, iskerligi nátiyjeleri natiyjeliligine baylanıslı bolǵan jańalıqlar qóllawı kerek.
Ekonomika jaǵdayı : Administraciya shólkem operatsiyalarına ekonomikanıń ulıwma jaǵdayı tásirin bahalawdı da biliwi kerek. Jáhán ekonomikası jaǵdayı hámme resurslar ma`nisine hám qarıydarlardıń málim tavar hám xızmetler satıp alıw qábiletine tásir kórsetedi. Mısalı, inflyatsiya kutilsa, administraciya qosımsha resurslar satıp alıw hám jumısshılar menen waqtınshalıq mıynet haqı belgilew tuwrısında kelmekteı múmkin. Bunnan tısqarı ol qarız alıwǵa qarar etiwi múmkin. Eger islep shıǵarıw túsiwi kutilsa, kerisinshe zapaslarni kemeytiwge, jumısshılardı kemeytiwge háreket etedi. Ekonomika jaǵdayınan bankten kredit alıw, salıqlardıń kemeytiriliwi baylanıslı.