|
1. 2. Shólkem ishki ortalıǵı. Shólkem sırtqı ortalıǵı
Shólkemniń ishki hám sırtqı ortalıǵı
Shólkem ishki ortalıǵın ishki o’zgaruvchilar belgileydi. Ishki o’zgaruvchilar bul shólkem ishindegi jaǵdaylı faktorlar. Ishki o’zgaruvchilar, tiykarınan, basqarıw qararları nátiyjeleri esaplanadı.
Lekin bul hámme ishki ózgeriwshiler basshılar tárepinen qadaǵalaw etiledi degeni emes. Ishki o’zgaruvchi — bul administraciya o’z jumıs faoliyatida jetiwi kerek bolgan bir jaǵday yamasa ilaj bolıp tabıladı.
Shólkemdiń administraciya etiborini talap etetuǵın tiykarǵı ishki
o’zgaruvchilari bul maqsetler, struktura, wazıypa, texnologiya hám adamlar.
Maqsetler. Shólkem — bul ulıwma maqsetleri tán alınǵan
adamlar toparı. Shólkemdi maqsetlerge erisiwde adamlardı jamoa bolib jumıstı orınlawǵa múmkinshilik beretuǵın qural retinde qaraw múmkin. Maqset — bul gruppa birge islep, erisiwge ıntılatuǵın anıq aqırǵı jaǵday yamasa názerde tutılǵan nátiyje esaplanadı. Rejalashtirish processinde administraciya maqsetlerin kózleydi hám olardı shólkemdıń hámme azolariga jetkeredi. Bul process kúshli muwapıqlashtirish mexanizmi esaplanadı, sebebi ol shólkem a'zolariga jartılay aga umtılıwları kerekligini kórsetip beredi. Shólkemde maqsetler túrlicha bolishi múmkin, ásirese bul túrli tipdagi shólkemlerge taalluqli. Biznes menen shuǵıllanatuǵın shólkemler óz iskerligin, asosan, ǵárejetler hám alınatuǵın payda shegaralarında malum tovarlardı jaratılıwma qaratıwadı. Bul wazıypa olardıń rentabellikni hám ónimdarlıqtı asırıw maqsetlerinde sawlelenedi. Mámleket shólkemleri, o’quv mákemeleri hám kommerciyalıq bolmaǵan emlewxanalar payda alıwǵa intilmaydi, lekin olardı ǵárejetler o’ylantiradi. Bul bolsa, m a'lum byudjet sheklenmelari belgilengen shegarada qáliplesken anıq xızmetlami kórsetiw ushın jay jaratatuǵın maqsetler dizbeginde ańlatpalanadı.
Iri kárxanalar ko’p maqsetlerge iye bo’lishadi. Masalan, payda alıw ushın, biznestiń bazar úlesin asırıw, jańa mahsulot islep shıǵarıw, xızmetler sapası, básekinde jutıw, rahbarlani tańlaw hám tayarlaw hám de hátte social juwapkerlilik sıyaqlı maqsetlerdi qoyıwı kerek. Kommerciyalıq bolmaǵan shólkemler de tap sonday túrli maqsetlerge ıyelesedi, lekin olar social javobgarlikka bólek e’tibor beriwleri kerek. Pútkil shólkem sıyaqlı, o’linmalar da o’z maqsetlerine iye bolishlari kerek. Mısalı, finansboMimining maqseti satıw summasınan kredityo'qotuvlarini 1 % ge shekem kemeytiw bolishi múmkin. Sol shólkemde marketing bolimining maqseti kelesi jılda bozoming keńlew bólegin egalerin alıw bolishi múmkin.
Struktura. Aldınǵı paragrafda biz, rásmiy shólkemler bir qansha basqarıw teksheleri hám bolinmalaridan ibarat ekenligin bilip aldıq. Basqasha aytqanda, bolinmalar o’miga basqarıw funksiyaları menen aralastırıw múmkin boMmagan funksional tarawdıń termini isletiliwi múmkin. Funksional tarawdıń termini pútkil shólkem ushın bolinma ulıwma atqaratuǵın jumısqa tiyisli bolıp tabıladı, mısalı, marketing, islep shıǵarıw, personalni oqıtıw yamasa moliviy joybarlaw.
Shólkem struktu rasi — bul basqarıw teksheleri hám funksional sohalaming logikalıq jaqtan óz-ara bog’liqligi bolib, bunday formada dúzilgen struktura shólkem maqsetlerine nátiyjeli erisiwge múmkinshilik beredi.
Shólkem strukturasına tiyisli bolgan eki tiykarǵı konsepsiya ámeldegi: qánigelikli miynet bólistiriwi hám de qadaǵalaw tarawı.
Miynet bólistiriwi hár qanday shólkemde bar bolıp tabıladı. Miynet bólistiriwi jumıstıń ámeldegi isleytuǵınlar o’rtasida tuwrı kelgenshe bólistiriliwin bildirmeydi. Qánigelikli miynet bólistiriwi ma’lum jumıstı qánigege biriktiriw, yaǵnıy pútkil shólkem kózqarasınan jumıstı hámmeden jaqsı orınlawǵa ılayıq adamlarǵa biriktiriw.
Basqarıw miynetin marketing, finans hám islep shıǵarıw boyınsha qánigelerge bólistiriw buǵan mısal bo’ladi. Barlıq shólkemlerde qánigelik boyınsha gorizontal mehnat bólistiriwi bar. Eger shólkem jetkilikli dárejede iri bolsa qánigelerdi ádetde funksional tarawlar shegarasında gruppalarǵa bolishadı.
Funksional tarawlardı tańlaw shólkemdiń tiykarǵı strukturasın belgilep beredi jáne onıń tabıslı iskerligin ta 'minlaydi.
Joqarıdan tómenge, tap shólkemdiń eń tómen basqıshıǵa shekem, adamlar o’rtasida miynetti bólistiriw usıllarınıń natiyjeliligi hám maqsetke muwapıqlıǵı, kóbinese, básekishilerine salıstırǵanda shólkem qanshellilik ónimli ekenligin belgilep beredi. Vertical miynet bólistiriwi de buǵan baylanıslı úlken áhmiyetke iye. Vertikal miynet bólistiriwi, yaǵnıy muwapıqlastırıw boyınsha jumıstı tikkeley tapsırmalami orınlawdan ajratılıwı tabıslı jámáátlik iskerlik ushın zárúr bolıp tabıladı. Shólkemde miynetti vertical bólistiriw basqarıw teksheleri iyerarxiyasini ko’rsatadi. Bunday iyerarxiyaning tiykarǵı xarakteristikası rásmiy túrde hár bir tekshede adamlardıń kimga bolıp tabıladı bo'ysinishi bolıp tabıladı.
Basqarıwdıń joqarı tekshesinde turǵan shaxs túrli funksional tarawlar daǵı bir neshe o’rta tekshe basshıların basqaradi. O'rta tekshe basshıları bolsa o'z gezeginde bir neshe sızıqlı basshılar iskerligin basqarıwı múmkin. Iyerarxiya pútkil shólkemdi, tap basqarilmaydigan personal dárejesineshe óz ishine aladı.
Bir baslıqǵa bo'ysungan shaxslar sanı qadaǵalaw salasın kórsetedi. Qadaǵalaw tarawı — bul shólkemlestirilgen strukturanıń zárúrli bólegi bolıp tabıladı. Eger bir baslıqǵa kóp adamlar boysunatuǵın bolsa, tegis basqarıw strukturasın beretuǵın keń qadaǵalaw tarawı to'g'risida sóylewimiz múmkin. Eger qadaǵalaw tarawı tar bolsa, yaǵnıy hár bir baslıqǵa kem adam bo'ysunsa, ol jaǵdayda kóp teksheli struktura deyiw múmkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
