Cho’yan turlari va ularning xususiyatlari

1.4. Kompozitsion materiallarni deformatsiyalash.
Kompozitsion materiallarni gidropresslash jarayoni ittrirlangan volfram zagotovkasini metall stapanlarda deformatsiyalash masalasida ko‘rib chiqamiz.
Quyidagi o‘lchamdagi zagotovkalar foydalanildi: diametr 35mm, uzunligi 75 dan 1000 mm gacha, diametri 26...27 mm, uzunligi 60 mm va shu uzunlik bilan diametri 50 mm. Ikkitadan zagotovkaga molibden stakanida vakuumli induksion pechida gacha qizdirilgan, po‘lat stakanga o‘rnatilgan va stakan po‘lat qopqoq bilan yopilib konteynerga joylashgan.

10-jadval
Volfram va uning qotishmasini 2,5 mnm pressda yuqori haroratli gidropresslash natijalari

Material zagotovka kesimi	Prutok o‘lchamlari mm	Gidropresslash rejimi			Prutok yuzasining holati
			Ishchi muhit
Vch (aylana) Vch (kvadrat) Vch (aylana) VA (kvadrat) VI-3 (aylana) VI-5 (aylana) VCH (aylana) Vch(kvadrat) VCH (aylana) Vch(kvadrat) VCH -3(aylana) Vi-5(aylana)	30/18 30/16 30/16 30/17,5 30/18 30/20,5 30/18 30/16 30/20,5 30/19,2 36/20 36/18 36/18 36/17 36/24 25/16 25/16 25/17 25/13 30/18 30/20 30/16 30/16 30/15 30/18 30/16 30/15 30/18 30/20,5 36/17 25/16 30/15 30/15 30/18 30/16 30/15	2,63 3,11 3,11 2,97 2,54 2,86 2,54 3,9 1,86 2,9 2,97 2,97 4,55 2,45 3,11 3,11 2,75 3,7 2,63 2,25 3,11 3,11 3,4 2,63 3,11 3,4 2,63 2,86 4,55 3,11 2,63 3,4 2,63 3,4 2,63 3,11 3,4	Grafit-gudron Grafit-gudron Grafit-gudron Grafit-gudron Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Gudron-grafit Grafit+suyuq+ shisha+Al kukuni Grafit+suyuq+ shisha+Al kukuni Grafit+suyuq+ shisha+Al kukuni Grafit+suyuq+ shisha+Al kukuni	6,3 9,15 7,75 6,65 7,05 8,0 6,85 9,45 6,8 7,85 9,55 9,2 6,3 9,4 11,3 8,5 9,85 10,4 8,4 11,8 6,1 4,75 7,5 9,8 8,95 6,8 8,4 10,2 6,0 6,83 9,8 8,2 5,4 7,3 6,1 7,7 9,2	YUza sifati qoniqarli, orqa qanotda mayda yoriqcha bor. YUza sifatiqoniqarsiz, yoriqlar mavjud “Qoniqarli yuza sifati” yoriqlar shtabi qirrasi bilan matritsa urinish joyida qoniqarli yuza YUza sifati qoniqarli, mayda yoriqlar bor. YUzasi sifati qoniqarli jarayon notekis kechadi. YUza sifati qoniqarli YUza sifati qoniqarli YUza sifati qoniqarli Qoniqarli, mayda yoriqlar prutok orqa qismida Qoniqarli, mayda yoriqlar prutok orqa qismida Prutok uzunligi bo‘yicha, yoriqchalar. Prutok uzunligi bo‘yicha, yoriqchalar. Prutok uzunligi bo‘yicha, yoriqchalar. Prutok uzunligi bo‘yicha, yoriqchalar. Prutok uzunligi bo‘yicha, yoriqchalar. Prutok uzunligi bo‘yicha, yoriqchalar. Prutok uzunligi bo‘yicha, yoriqchalar. YUza sifati yaxshi YUza sifati yaxshi YUza sifati yaxshi YUza sifati yaxshi YUza sifati yaxshi YUza sifati yaxshi Prutok orqa qismida yoriqchalar. Prutok uzunligi bo‘ylab yoriqchalar jarayon saqraydi.

Ittrirovanlangan volfram zagotovkasini yuqori haroratda gidropresslashda stakanlardan foydalanish zarurati uning uzunligi va diametrining kichik o‘lchamda ekanligidir va konteynerdan vtulka ichki diametri 97 mm ga teng bo‘lgan turg‘un jarayon o‘tkazgich davrida ushbu diametri vtulka sqib chiqarib bo‘lmasligidir.
Po‘lat stakanning ichki yuzasiga dastlab 5 mm qalinlikda keramik teploizolatsiyalovchi qatlam surtib chiqildi. Gidropresslash stakanni dastlabki qizitmasdan va keyin esa va 1200^°C qizitgan holatda amalga oshirildi. Gidropresslash jarayonini amalga oshirish uchun press konteyneriga ma’lum miqdorda ishchi suyuqlik kiritildi (kastorov yog‘i). Ammo faqat va , bo‘lganda ichki buzilishsiz prutok olindi, ammo butun uzunlik bo‘ylab yuza yoriqchalar, mavjud edi. Qolgan zagotovkalar yoki to‘liq buzildi deformatsiya o‘chog‘idan chiqish, davrida, yoki bosim ishchi ruxsat etilgan bosimdan ham ko‘tarilib ketdi, bu esa zagotovkani matritsada to‘htab qolish holatlariga olib keldi (10-jadvalga qarang).
10x243 mm va 50x200 mm o‘lchamli silindrsimon zagotovkalarni issiq gidropresslash 6 MN li pressda ishchi muhit sifatida grafit shaybadan foydalangan holda o‘tkazildi. Zagotovka yuzasida va stakannning ichiki yuzasida keramik issiqizolyasiyalaydigan maz qatlami surtildi. Zagotovkani molibden stakanida qizitildi va gacha qizitilgan po‘lat stakanga joylashtirildi va stakan press konteyneriga kiritib qo‘yildi. Olingan prutoklar qoniqarsiz sifatga ega bo‘ldi, hamma uzunlik va chizmalar bo‘ylab chuqur yoriqchalar paydo bo‘ldi (11-jadval).
11-jadval
VI-3 markali ittrirlangan volfram zagotovkasida 6 va 16 Mn li pressda presslash rejimi va sharoiti.

Zagotovka o‘lchami (uzunligi)

Gidropresslash rejimi HV, MPA

Prutok xarakteristikasi

Stakan mat-i

zagotovka

stakan

, GPa

Ishchi muhit

chekka

markaz

Press bosimi 6 MN

50x200 60x243 50x200 60x243

- - 1500 1500

- - 700 700

- - Po‘lat Po‘lat

- - 1,56...2,05 3,05...3,55

- - 3,4...8,2 2,2...13,7

- - 3,14 3,14

- - 3,9 4,15

- - Grafit shayba o‘zi

405±21 451±14 469±6 417±5

384±18 444±10 463±5 470±4

Dastlabki holat o‘zgarmaydi Uzunlik bo‘ylab chuqur yoriqlar Uzunlik bo‘ylab siqilishlar

Press bosimi 16 MN

27x60 27x60(2 dona) 27x60(2 dona) 27x60(2 dona) 27x60(4 dona) 27x60(3 dona) 27x60(3 dona)

- 1400 1550 1500 1650 1450 1500

- 1200 300 - 1650 1450 1500

- Po‘lat Po‘lat Po‘lat Molibden Molebden Molebden

- - 3,8 3,8 4,28 5,02 5,1

- - 3,6 3,6 7,03 5,65 5,72

- - 4,6 4,6 6,13 5,37 5,41

- 17,0 13,0 - 8,75 8,20 8,0

- Kostorovo moyi O‘zi - Grafit+suyuq + +shisha+Al+kuko‘zi O‘zi

442±15 - 474±4 - 464±4 468±4 471±3

433±12 - 468±3 - 461±3 465±2 466±2

Dastlabki holat Uzunlik bo‘ylab ko‘plab yoriqlar Qoniqarli sifat, katta press qoldik. Stakan erib ketdi, jarayon amalga oshmadi. YUza sifati yaxshi YUza sifati yaxshi YUza sifati yaxshi

Ammo qoniqarsiz natija ittrirovanlangan volfram zagotovkasini gidropresslaganda po‘lat stakanlarga joylangan, alohida qizitilgan volfram qotishmasini tez sovitish bilan bog‘liq, shu bilan birga yig‘ilgan zagotovkani chekka va markazida deformatsiya qarshiligini farqiga ham bog‘liq.
Po‘lat qobiqlarni (stakan) almashtirish molibden zagotovkasiga bir vaqtning o‘zida yig‘ilgan zagotovka qizitishini > 1400⁰C haroratgacha, ichki keramik teploizolyasiyalardan foydalanmasdan, qo‘llash imkonini beradi bu esa po‘lat stakanlar uchun mumkin emas.
Oqim xarakteriga asosiy material va qobiqning deformatsiya qarshiligi qiymatlari munosabati katta ta’sir ko‘rsatdi, ya’ni getrogenniy tizim. Shunday qilib -molibden -teploizolyasion-po‘lat tizimi bilan taqqoslaganda tizimlardan foydalanganda po‘lat sharoit hosil bo‘ladi: kuchlanish sxemasi asosiy oqimning bir tekisligini ta’minlaydi va yig‘ma zagotovka ichki qismining buzilish imkoniyati yo‘qoladi bu esa markaziy va chekka qatlamlarda oqim tezligini bir xilligini ta’minlash hisobiga sodir bo‘ldi.
Deformatsiyalanadigan tizim oqimi harakateriga qobiqning qalinligi ham sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Bizning tajribamizda zagotovkaning dastlabki o‘lchami va konteyner qalinliklari, lineylangan edi. Zagotovka diametri 27 mm va uzunligi 60 mm (11-jadvalga qarang) 3...4 donadan molebden stakaniga joylandi va 1450....1500^°C gacha qizitildi. Stakanni pechdan chiqarib olgandan keyin uni po‘lat qopqoq bilan yopdik va press konteyneriga joyladik. Ishchi muhit sifatida grafitdan tayyorlangan press-shaybadan foydalanildi. Gidropresslashdan keyin molibden qobig‘ini tokarlik ishlov berish (yo‘nish) yo‘li bilan olindi.
Har qanday holatda ham molebden qobig‘ini qo‘llab olingan mahsulotlar yaxshi yuza sifati (10-jadval) va yuqori yig‘indi tortish darajasida minimum press-qoldiq va konteynerdagi ishchi bosim qo‘llaniladigan holatda bo‘ladi.
Zagotovka yuzasida dastlabki tokarlik ishlovidan qolgan chiziqlar (riski) kuzatiladi, bu esa yuqori haroratli gidropresslashda grafit asosidagi muhit bilan gidrodinamik xarakterdagi ishqalanish borligini ko‘rsatadi.
va 1650 da gidropresslashni o‘tkazish plastometrda qiyin eriydigan metallarni qarshilik deformatsiyasini o‘rrganish asosida jarayoning tanlangan harorat rejami to‘g‘ri ekanligini tasdiqladi. Shuningdek da qobiq singari yaxshi butunlikka ega bo‘lgan prutoklar olindi, yig‘ma zagotovka markazida ham uncha katta bo‘lmagan markaz elipsi bilan. Bu esa zagotovka markazi va chekkalarida oqim tezligi bir xil ekanligidan dalolatdir .
bo‘lganda esa, molibden deformatsion qarshiligi sezilarli darajada pasayadi, zagotovka sekka qismlarda oqim markazga nisbatan tuproq bo‘ladi , bu esa markazni sekka qismdan uzilishga va volframning qisman buzilishiga olib keladi.