Chor rossiyasi tomonidan oqmachit pishpek va suzoq qal'alarining bosib olinishi rossiyaga O‘rta Osiyo eshiklarini ochgan jang. 10-avgust – Oqmachit qal’asi ruslar tomonidan egallangan kun

CHOR ROSSIYASI TOMONIDAN OQMACHIT PISHPEK VA SUZOQ QAL'ALARINING BOSIB OLINISHI
Rossiyaga O‘rta Osiyo eshiklarini ochgan jang. 10-avgust – Oqmachit qal’asi ruslar tomonidan egallangan kun
1853-yil 10-avgust kuni deyarli bir oy davom etgan qamaldan so‘ng Qo‘qon xonligiga tegishli bo‘lgan Oqmachit qal’asi ruslar tomonidan egallandi. “Daryo” bugungi maqolada Rossiya uchun O‘rta Osiyoga yo‘l ochgan jang haqida hikoya qiladi.

Tarixiy sharoit
Ruslarning O‘rta Osiyo davlatlariga qilgan oldingi ikki yurishi, 1717-yildagi Bekovich-Cherkasskiy ekspeditsiyasi va 1839-yilgi Perovskiy ekspeditsiyasi muvaffaqiyatsiz tugagan edi. Ushbu ikkala yurish ham Xivaga amalga oshirildi. Birinchi yurish Xiva xoni Sherg‘ozixon tomonidan qirib tashlangan bo‘lsa, ikkinchisi yo‘ldagi qiyinchiliklar, sovuq va Xiva qo‘shinlarining kutilmagan hujumlari oqibatida muvaffaqiyatsiz tugagan edi.
Oldingi ikki muvaffaqiyatsizlikdan yetarli xulosa chiqargan Rossiya imperiyasi bu safar boshqacha strategiya bilan harakat qildi. Dastlab qozoq dashtlarida yashovchi ko‘chmanchi qozoqlar Rossiya imperiyasi tarkibiga qo‘shib olindi va bu bilan qo‘shinning orqa tomoni xavfsizligi ta’minlandi. 1847-yilda Raim qal’asi ruslar tomonidan qurildi va u ruslarga muhim strategik ahamiyat kasb etdi. 1852-yilning may oyida barcha tayyorgarliklar ko‘rib qo‘yildi.
Qozoq dashtining janubida istiqomat qilayotgan qozoqlar yerlari XIX asr boshlarida Qo‘qon xonligi tarkibiga qo‘shib olindi. Qo‘qon xoni Umarxon shimoliy chegaralar xavfsizligini ta’minlash maqsadida Sirdaryo bo‘ylab bir qator mudofaa istehkomlari qurdirdi. Oqmachit, Avliyo ota, Merki, Turkiston, Suzoq, Chaldovar, Shishtepa (Qorabolat), To‘qmoq, Pishpek (Bishkek) kabi istehkomlar o‘sha davrda paydo bo‘lgan edi (Feoktistova E.A. Osobennosti arxitekturno-planirovochnogo formirovaniya krepostey Yujnogo Kazaxstana v XIX veke. Mir nauki, kulturi, obrazovaniya 2010 № 03 (25).
Oqmachit qal’asi
Oqmachit qal’asi ruslarning Qo‘qon xonligi yo‘lidagi ilk qarshilagan istehkom edi. U 1817-yilda qurilgan bo‘lib, Orenburg yo‘lida joylashgan edi. Markaziy Osiyo shaharlari singari Oqmachit ham ikki qismdan iborat edi: tashqi qism va ichki qism. Ichki qism devor bilan o‘ralgan qal’a bo‘lib, uni suv to‘ldirilgan xandaq bilan o‘ralgan edi. Qal’a devorining balandligi to‘qqiz metr bo‘lib, burchaklarida va devor o‘rtasida minoralari bor edi.

Devorlarning har birining uzunligi 100 metrni tashkil qilardi. Sirdaryo esa qal’aga qo‘shimcha himoya vazifasini o‘tardi. Turkiston yurishida ishtirok etgan A.N.Kuropatkin o‘z xotiralarida aytganidek, “o‘sha davrlardagi artilleriya qalin devorlarga uncha katta zarar berolmagan”. Qal’a ichida uchta quduq, ikkita masjid, madrasa va 50 ta xonadon bo‘lgan. Shahar mudofaasi uchun uchta bo‘linma va 300 askar jalb etilgan.