Chokan valixonov

(1865 yil uchun nekroloqlarga qo'shimcha)
Qashqarga qilgan sayohati bilan mashhur Cho‘qon Chingizovich Valixonov. U Oʻrta Qirgʻiz Oʻrdasi sultonlari oilasidan chiqqan , lekin Sibir kadet maktabida tahsil olgan ^ JT .
Omsk, 1853 yilda u Sibir kazaklari chizig'iga xizmatga kirdi va 1854 yilda G'arbiy ­Sibir general-gubernatorining ad'yutanti bo'ldi. Oʻrta Osiyoning bir qismidagi umumiy ahvol va savdo yoʻllarini oydinlashtirish maqsadida hukumat koʻrsatmasi bilan ­1858-yilda Qashgʻarga safar qiladi va 1859-yilda koʻp sarguzasht va xavf-xatarlardan soʻng eson-omon oʻlkaga qaytib keladi. Vernoye istehkomi. Marko Polo davridan beri u ­Qashg'arga birinchi bo'lib kelgan yevropalik edi, faqat Adolf Shlagintveytdan tashqari, uning o'limi haqida aniqroq ma'lumot to'plagan. "Jungariya haqidagi ocherklar" va "Xitoyning Nan-lu provinsiyasining oltita yirik Sharqiy shaharlarining holati to'g'risida" (Imperator rus geografiya jamiyatining eslatmalari, 1861) eng muhim materiallarni, ayniqsa etnografik materiallarni ­to'liq to'ldirishdan uzoqdir. ­bu sayohatdan qaytib keldi. Shundan keyin u yashagan Sankt-Peterburg iqlimi 31 ¹ yoshida behudaga shifo izlagan dashtga qaytganidan keyin o'lgan o'pka kasalligiga sabab bo'ldi ¹.
Tarjimani V. N. Nastich .

[QAYDLAR
KITOBNI O'QIShDA] PROF. I. N. BEREZINA "XON ETİKLARI"
|| I. Toʻxtamishxon yorligʻi Qozon, Jagʻil ,
1850.
Bu yorliq 1834 yilda [knyaz M. A. Obolenskiy ­1 ^tomonidan Tashqi ishlar vazirligining Bosh arxivida, bir paytlar Krakov toj arxivida bo‘lgan va polshalik tarixchi Narushevich ­² qo‘lida bo‘lgan qog‘ozlar orasidan topilgan , 1850 yilda esa tomonidan Qozonda nashr etilgan, asl nusxadan toʻgʻri fotosurat ­(fak-siinile) va sharqshunos olimlar Fren ³ , Shmidt ⁴ , Kovalevskiy ⁵ , Kazembek ⁶ va Hammer ^{7 sharhlari bilan} . Xuddi shu nashrda hujjat bilan birga topilgan ruscha tarjimasidan olingan fotosuratlar va ­janob Kazembek tomonidan qilingan arabcha transkripsiya ham bor edi. Toʻxtamishning maktubi hijriy 795 [milodiy] yildan boshlab, shuning uchun 1392-1393 yillarda ^{8 -rajab oyining 8-kunida Masih tugʻilgandan boshlab yozilgan} .
Yorliq ikki varaqdagi sayqallangan qog'ozga yozilgan bo'lib , ulardan birinchisi 9 dyuym uzunligi ⁹ , ikkinchisi esa 97 2 dyuym uzunlikda; ikkalasining kengligi ₄ ^7/8 dyuym . Ikkalasida ham buqaning boshi belgisi bor.

Y
_____
orliq qadimgi turkiy tilda uyg‘ur yozuvlari bilan yozilgan. QK deb nomlangan birinchi qator ! 1, zarhal harflar bilan yozilgan ­, ya'ni Kazembekning o'qishiga ko'ra "To'xtamish mening so'zim" va janob _{Berech o'qishiga ko'ra} "

va ¹⁰ i Kazem-bek va Berezinning arabcha transkripsiyalariga ko‘ra: birinchi f bo‘yicha , ikkinchisiga ko‘ra pjj y—
oʻrtada J^LaJf OLL-LJf Llij-J va atrofida Grigoryev ¹¹ oʻqishiga koʻra arab tilida kufiy harflari bilan bitilgan oltin muhr ­va [afsona] f V f ^ ^ ^
aJJf J y~*j ya'ni . adolatli sulton To'xta-
sichqoncha Mehribon Alloh nomi bilan va hokazo. Hammer quyidagicha tarjima qilinadi: Le sultan, le juste Toktamisch; au nom de Dieu le clement va boshqalar. va iboradan keyin I Y I Y - Dieu est le maitre de FEmpire va oxirgi ibora shu sultonning shiori bo‘lsa kerak, chunki ­uning tangalarida uchraydi, deb qayd etadi.

2. 
   h
   Березин
   aqida. || Taqqoslash uchun men Kazem-bek va Berezinning stenogrammalarini keltiraman.
   

K a z e m - b e k