Чўлларнинг географик ўрни ва чўлнинг шаклланишига сабаб бўлувчи омиллар ҳақида нималарни биласиз? «Чўл, чўл зонаси, чўл ҳудуди»

Чўлда яшовчи ҳайвон турлари ва уларнинг чўл шароитига нисбатан мосланишларини мисоллар билан тушунтиринг?

Чўлда турли токсонларга мансуб ҳайвонлар ташқи тузилиши, хулқи ва бошқа белгилари билан бир-бирларига жуда ўхшаш бўлишади. Жумладан, чўлда яшовчи кемирувчилар бошқа-бошқа авлод ва оилаларга тегишли бўлишларидан қатъи назар деярли бир хил кўринишга ва ўхшаш ҳаѐт кечириш тарзига зга. Сут эмизувчиларга мансуб кўпюѐқлар, товушқонлар, кенгурусимон сичқон, халтали қўшоѐқ ва бошқалар қўшоѐқларга ўхшаш бўлиб, орқа оѐқларининг узунлиги, қулоқларининг катталиги, кўзларининг катталиги, думининг узунлиги, унинг таянч вазифасини бажариши, думининг учини мўйқалам учига ўхшаши билан бир-бирларидан ажратиш қийин. Бу белгиларнинг ҳар бири ҳайвонни чўл шароитига мослаштирувчи ўзига хос хусусиятга эга. Бундай ўхшашлик конвергенцияга яқин мисол бўлади. Ҳайвонларнинг чўлда яшашга мосланишларидан асосийси --уларнинг сувни топиши ва уни сарфлаши, саклаши билан боғлик. Чўлда ҳайвонлар орасида юзага келадиган трофик муносабатлар жуда аниқ ва яққол ифодаланиши билан бошқа ландшафтлардан ажралиб туради.

4. 
   Чўл типлари, уларнинг экологик хусусиятлари ва ҳайвонот дунёсини қиёсий тавсифланг?
   

А.Г.Бобоев ва З.Г.Фрейкинлар ҳам шунга ўхшаш таъриф беришган: чўл - қуруқ ва иссиқ иқлимли, иамлик жуда кам нисбатан сийрак ўсимликлар қопламига эга бўлган кенг табиий ҳудуддир.Чўл учун нафакат намликнинг камлиги балки унинг йилнинг 8 турли мавсумларида нотекис тақсимланиши ҳам характерлидир. Тупроқдаги намликка нисбатан ундан ажралиб чиқадиган сув буғлари жуда кўп. Ернинг юза қисмида доимий сув манбаларининг учрамаслиги, куруқ ўзанларнинг мавжудлиги, вақтинчалик ирмоқлар, тупроқнинг юқори даражада шўрланиши чўллар учун хос асосий хусусиятлардандир. БМТ нинг 1977 йил Найроб шаҳрида бўлиб ўтган чўллашиш муаммоларига бағишланган конференция материалларида чўллар ўсимлик дунѐси сийрак ѐки бутунлай ўсимликлар учрамайдиган, биологик маҳсулдорлиги паст бўлган, атмосфера ѐғинлари кам тушадиган ҳудуд сифатида таърифланган (Розанов,1977).
Субстратнинг хусусиятларига кўра чўллар қумоқ, гилли, шўрхок, тошлоқ ва богақа типларга ажратилади. Чўл типлари қанчалик хилма-хил бўлмасин улар учун умумий бўлган экологик хусусиятлар хос. Чўл шароитида тирик организмлар, жумладан ҳайвонот дунѐсининг ҳаѐти жуда оғир абиотик омиллар остида кечади. Бундай шароитда ҳайвонларнинг ҳаѐти учун зарур бўлган оптимал омилларнинг кўпчилиги пессимал даражада ва ҳатто чекловчи кўрсаткичда намоѐн бўлади.