Chizmachilik

Konus  vint  chiziq 
(9.3-rasm).  Nuqta  to‘g‘ri 
doiraviy 
konus 
o‘qi 
atrofida  bir  xil  burchak 
tezligida 
aylanadigan 
yasovchi  bo‘yicha  tekis 
ilgarilama 
harakat  
qiladi. 
Shunda 
S 
nuqtaning  bosib  o‘tgan 
yo‘li    konus  sirtida  vint 
chiziq  hosil  qiladi.  Bu 
yerda  konus  asosi  d  va  balandligi  h  o‘zaro  teng  8  bo‘lakka  bo‘lingan  bo‘lib,  S 
nuqta  konus  yasovchilari  bo‘yicha  harakat  qilib  ko‘tariladi.  Konus  sirti 
yoyilmasida  uning  vint  chizig‘i  yoyilmasi  ham  qo‘shib  tasvirlangan.  Bu  yoyilma 
aylana sektoridan iborat bo‘lib, u φ=180° d/l burchak bilan chegaralanadi. 
 
 
10. Rezbalar 
Mashinasozlikda rezbalar keng tarqalgan bo‘lib, o‘zining universalligi, yuqori 
darajada  mustahkamligi,  katta  kuch  ta’sirlariga  chidamliligi  bilan  munosib  o‘rin 
olgan. 
Rezbalar yordamida detallar bir-biri bilan mustahkam biriktiriladi va osongina 
ajraydi. Yoki maxsus detallar yordamida (bolt, vint, shpilka kabilar) biriktiriladi va 
ajratiladi. 
Barcha birikmalar rezbalar yordamida amalga oshiriladi. Rezbalar tasnifi: 
a) 
rezbalar  profiliga  qarab  uchburchakli,  trapetsiyasimon,  yumaloq,  to‘g‘ri 
burchakli va boshqacha profillarga ajratiladi; 
b) 
sirtiga qarab ular silindrik va konussimon rezbalarga ajratiladi; 
d) 
sirtga  nisbatan  joylashishiga  qarab  ular  tashqi  va  ichki  rezbalarga 
ajratiladi; 
 
9.3-rasm 
1.3-rasm 

---

135 
 
e) 
foydalanilishiga  qarab  ular  biriktiruvchi  (metrik),  zichlab  biriktiruvchi 
(konussimon, trubasimon), suriluvchi (tirakli, trapetsiyasimon), maxsus rezbalarga 
ajratiladi; 
f) 
vintli  sirtining  yo‘nalishiga  qarab  ular  o‘ng  va  chap  yo‘lli  rezbalarga 
ajratiladi; 
g) 
kirimining soniga qarab rezbalar bir kirimli va ko‘p kirimli (lkki kirimli, 
uch kirimli va x. k.) guruhlarga ajratiladi.