So'ngi yillarda ta 'lim tizimida ko‘pchilik fanlami o ‘qitishda avtomatlashtirilgan o ‘q itish
dasturlarining turli xillaridan foydaianish keng ommalashib borm oqda. Avtomatlashtirilgan o
‘qitish dasturlari o ‘qituvchiga o ‘quv jaray o n in i tashkil qilishda, o ‘quvchilarga esa fanni
o‘zlashtirishlarida k atta yordam beradi. U lam ing yordamida o ‘quv jarayoni borishini jad
allash tirish , o‘quv materiallarini ancha sodda va yaqqol tasvirlar y o rd am id a bayon qiüsh
kabi afzalliklarga ega imkoniyatlar paydo b o ‘ladi.
0 ‘zbekistonda h o zirgacha chizmachilik fanidan texnik vositalar (EHM) yordamida
qoMlaniladigan avtomatlashtirilgan ta ’lim dasturlari( A I D ) yaratilmagan. B iz quyida ATD
larining turlari va ulardan ta ’lim jarayonida foydaianish metodikalariga to‘xtaIamiz.ATD ga
asosan ta ’lim murakkab dinamik tizim sifatida qaraladi va uning asosida k ib em etik
yondashuv yotadi. Bu tizimni boshqarish o ‘qituvchining o ‘q u v ch ig a (kompyuter va
boshqa audio va videotexnika texnik vositalari y o rd am id a) buyruq uzatishi hamda o
‘quvchi o ‘qituvchi muloqotini o ‘matish orqali amalga oshiriladi. Y a’ni, ta ’lim jarayoni
o'qituvchi (baholash) va o'quvchi ( o ‘z-o*zini baholash) ishtirokida bir vaqtning o ‘zida
nazorat qilib boriladi.
ATD lari quyidagi tamoyillarga asoslanadi:
• axborotlar kichik
miqdorda uzatiladi;
• har bir tak lif qilinayotgan axborot miqdorining o ‘zlashtiri!ishini tekshirish uchun nazorat
topshiriqiari o ‘matiladi;
• o ‘z-o‘zini nazorat qilish uchun
savollarga jav o b qaytariladi;
• javob to ‘g ‘riligiga qarab ko'rsatma beriladi.
Amalda o ‘qituvchiga ATD ning chiziqli yoki tarmoqlangan turlaridan birini tanlash
yoki ulardan bir vaqtning o ‘zid a birgalikda foydalanish imkoniyati yaratiigan boMishi kerak.
ATD ning chiziqli turida o ‘quvchilar o ‘quv m a’lumotining hamma miqdorlarini ulam i
uzatilish ketma-ketligi tartibida ishlab, o 4zlashtiradilar. Tarmoqlangan ATD yaxlit o‘quv m
a’lumotni o ‘zlashtir¡shda o ‘quvchiga individua! y o ‘l tanlash imkonini berishni ko‘zda
tutadi. Bunda m a’lumotni o ‘zlashtirish tayyorgarlik darajasiga bog‘liq boMadi. Ikkala holda
ham o ‘quvchi va o ‘qituvchi o ‘rtasidagi aloqa maxsus vositalar (har xil dasturlashtirilgan o
‘quv q o ‘llanmalari, kompyuterlar) yordamida amalga oshiriladi. T a’limning bu k o
‘rinishining afzalligi o ‘quv dasturini o 'zlash tirish darajasi va sifati haqidagi ma’lumotni to
‘liq va doimiy ravishda olib turish imkoniyati mavjudligi bilan belgilanadi. ATD da ta’lim
tezligining o ‘quvchining individual imkoniyatlariga mos kelish-kelmasligi muammosi bo'lm
aydi.
Chunki har bir o'quvchi o ‘ziga qulay tartibda ishlaydi. Ikkinchi
afzalligi,o’qituvchining axborot uzatishga sarflanadigan vaqtining tejalishida, shuningdek
materialni o'ziashtirish va uning natijalarini doimiy nazorat qilishga ajratiladigan vaqtning
ortishi bilan izohlanadi. ATD ning keng joriy qilinishi moddiy ta ’mmot bilan b o g ‘liq.
Hozirgi kunda amalda hamma umumta’lim maktablari va kasb -h u n ar kollejlaridagi ta’lim
jarayonini maxsus dasturlashtirilgan darsliklar, grafik topshiriqlar to ‘plamlari, test usulidagi
nazorat topshiriqlari bilan to*liq ta’minlash qiyin. Ta'lim ning bu ko‘rinishining asosiy
kamchiligi - o ‘quvchi xotirasiga ortiqcha murojaat qilish.
Chizmachilik darslarida kompyuterdan foydalanish uchun quyidagi talablar bajarilishi
kerak:
• o ‘quvchilar kompyuterda ishlash malakalarini egallagan bo'lishlari zarur;
• kompyuterda chizma bajarishdan avval ular kamida proeksion javodxonlik asoslarini
egallagan bo‘lishlari talab qilinadi; • chizmachilik darslari kompyuter grafikasi darslariga (bu
alohida fanlami bir-biri bilan chalkashtirmaslik zarur) aylantirilmasligi shart.
0 ‘quvchilam ing grafik dasturlar bazasida chizma bajarishlariga tegisMi metodik
masalalarni k o ‘rib chiqamiz.Hozïrgi kunda chizm a va uch oMchamli modellar tasvirlarini
bajarish bo‘yicha G’ju d a k o 'p lab AutoCAD, TopCAD, JCAD, 3D-GRAF, KD- Master,
KOMPAS -gr af ik, VARIKON. Tefleks kabi grafik tizimlar kishilaming iimiy va muhandislik
faoliyatining turli sohalarida keng q o ‘llanilmoqda. Ulardan ta'lim tizimida ommalashgani
AutoCAD hisoblanadi. AutoCAD shuningdek mamlakatimizda va chet ellardagi ko‘pchi!ik
korxona va tashkilotlarda loyiha-chizma ishlaríni avtomatlashtirishning standartlashtirilgan
tizimi sifatida shakllangan.
2002-yilda Rossiya maktablarida chizmachilik o ‘qitish tarixida birinchi marta o ‘quv-
metodik kompleksning tarkibiy qismlaridan biri bolgan kom pakt-disk (KOMPAS 3D LT
grafik dasturi) tayyorlanib, sotuvga chiqarildi. KOMPAS 3D LT grafik dasturi tarkibida
«KOMPAS 3D LT ta’lim tizim i» elektron o ‘quv q o llan m asi, maktab chizmachilik kursi
darsligining k o ‘pchilik mashq va grafik ishlarining, o lquvchilar uchun grafik ishlar
daftarining elektron versiyalari joylashtirilgan. Mashq va grafik ishlarga tegishli b o 'lg an shakl
va chizmalardan tashqari kompakt diskda A.D.Botvinnikov va boshqalaming «Chizmachilik»
darsligidagi ko ‘plab boshqa shakllari ham joylashtirilgan. Darslikdagi 267 shakldan SD-
diskda 70 tasi berilgan.Bu erda shuni ta ’kidlab o'tishimiz zarurki, o ‘quvchilar KOMPAS 3D LT
yoki AutoCAD grafik dasturlarini kompyuterda ishlash malakalari hamda proeksion chizm
achilik asoslarini o ‘zlashtirgan bo‘lsalar nisbatan tez egallashlari m um kin. K o‘p hollarda
buning uchun 20-30 soat vaqt yetarli bolishi m um kin. Ammo bu vaqtni chizmachilik
mashg‘ulotlari hisobidan qoplashga aslo y o ‘l qo‘yish mumkin emas. Agar maktab rahbariyati
hozirgi kunda keng ommalashib borayotgan mashina f afikasini o‘quvchilarga o ‘rgatish zarur
deb hisoblasa, buni yetarlicha vaqt zaxiralari boMgan informatika fani yoki majburiy tanlov
fanlariga ajratilgan vaqt
hisobidan fakultativ, individual va guruh mashg‘ulotlarida o ‘rganish
orqaii am alg a oshirilishi mumkin.
Metodik nuqtai nazardan chizmalarni kompyuterda bajarish mumkin b o ‘lgan
chizmachilik va grafik tizimlami birgalikda o ‘rganish masalasi hal qilinmagan m uammolardan
biri hisoblanadi. Hozirgacha pedagogika fanida chizmachilikni qaysi mavzularini o
‘zlashtirgandan keyin elektron chizmalarni bajarishni boshlash mumkmligi, o 'quvchilam i
kompyuter ular uchun chizma bajarishi mumkin b o ig a n hollarda mustaqil chizma
bajarishlarini qanday qilib ta’minlash m um kinligi kabi ko‘plab savollarning javoblari
asoslanmagan.Shu yerda um um ta’lim maktablarining chizm achilik kursida o'rganiladigan
kompyuter grafikasi b o iim ig a to 4xtalib o ‘tsak. Amaldagi dastur va darsliklarda bu bo'lim
ga 2 (ikki) soat vaqt ajratilgan b o iib . bu vaqt ichida o ‘quvchilar grafik redaktor y o rd
am id a oddiy geometrik shakllaming proeksiyalarini tuzish hamda berilgan jism ning fazoviy
holatini va uning shaklini o ‘zgartirishni o ‘rganishlari kerak. Bu nimaga zarurligi tushunarsiz.
Yana yuqorida bildirilgan m ulohazalam i e'tiborga oladigan bo‘lsak ajratilgan ikki soat ichida
o 'q u v ch ilar kompyuter grafikasining alifbosini ham o ‘rganishga ulgurolm aydilar. Shunirig
uchun chizmachilik darslari jarayonida kompyuterlar v a grafik dasturlaming imkoniyatlaridan
oqilona foydalanish m etodikasining tak lif qilinishi to ‘g‘riroq b o ‘lar edi.
Kompyuter chizmachilikning quyidagiga o ‘x shash bo'lim lari:
•
Detal shaklini tahlil qilish;
• Detal chizmalariga o ‘lcham qo'yish;
• o ‘quvchilarga detaining hajmli shaklini namoyish qilish kabilarda foydali b o ‘lishi mumkin.
1. Detal shaklini tahlil qilishda kompyuter foydali b o iib g in a qolmay, zarur ham hisoblanadi.
Bunda monitor ekranida o 'q u v ch ilar detalni alohida geometrik jism larga ajratishlari mumkin
bo ia d i (160-shakl), agar bunda qiyinchiliklar paydo bolad ig an bolsa, o ‘qituvchi yoki
dastuming o ‘zi 151-shaklga o ‘xshash tasvirni namoyish qiladi.
2. o ‘lchamlami to‘g‘ri qo‘yish uchun shaklni tahlil qilish - bajariladigan ishlarning
asosiylaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun bu holda ham kompyuerdan oldingiga o ‘xshash
tarzda foydalaniladi.
3. Shuningdek, chizma bolyicha detaining shaklini tasavvur qilishga qiyitaladigan
o‘quvchilarga ushbu mavzuni o ‘rganishlarida kompyuterdan foydalanish katta yordam beradi
o ‘quvchilarda qiyinchiliktug'ilgan holiard a kompyuterda detaining yaqqol tasvirini namoyish
qilish orqali ularga topshiriqni mustaqil bajarishlariga yordam berib yuborish mumkin. O d
atd a o ‘qituvchilar bunday o ‘quvchilarga detal modelini plastilin yoki boshqa materialdan
bajarib k o ‘rishni tavsiya qilib kelishar edi. M aktab chizm achilik kursi b o ‘yicha tayyorlangan
SD-disk bo'ladigan bo‘lsa, bunga zaru riy at qolmaydi. 0 ‘quvchilar kompakl-diskdagi detaining
hajmli tasvirini h ar xil tomondan aylantirib qarab o‘rganish!ari mumkin. Bunda faqat o
‘quvchilar uchinchi k o ‘rinishni kompyuter yordamisiz, mustaqil rav ish d a chizishlari zarur
bo;ladi.
Chizm achilikda ATD dan o ‘rinli foydalanish ta’limni individuallashtiradi va
o‘quvchilar o‘quv materiallarini puxta o ‘zlashtirib, ta’Iim jaray o n in i tezlashishiga xizmat
qiladi. Ammo ATD lari ta’Iim jarayonida hech qachon o ‘qituvchining o ‘rnini bosa olmaydi,
chunki mustaqil ta ’Iim hech vaqt bilim olishning yagona va universal usuli bolishi mumkin
emas.
Solid Edge ST dasturida 3 o’lchovli
Do'stlaringiz bilan baham: