Chirchiq oliy tank ko‘mondon-muhandislik bilim yurti

2. Asosiy qism


1-savol
“Materiallar qarshiligi” fani haqida. Qabul qilingan farazlar.
Har qanday mexanizm, mashina turli xil detallardan tuzilgan bo‘ladi. Ular yuklamalar ta’siridan deformatsiyalanadi, ayrim hollarda emiriladi. SHu sababdan mashina va konstruksiyalarni loyihalashda ularni mustahkamlikka, bikrlikka, turg‘unlikka hisoblash kerak bo‘ladi.
Mustahkamlik – materialning emirilmasdan yuklamalarga chidash qobiliyatiga aytiladi.
Bikrlik – konstruksiyaning katta deformatsiyasiz yuklamalarga chidash qobiliyatiga aytiladi.
Turg‘unlik – konstruksiyaning boshlang‘ich elastik muvozanat shaklini saqlab turish qobiliyatiga aytiladi.
Materiallar qarshiligi fani ikkita asosiy masalani hal qiladi:
1. Konstruksiyani loyihalash jarayonida o‘lchamlar va og‘irligi eng kichik bo‘lgan xolda uning talab etiladigan mustahkamligini, bikrligini, turg‘unligini ta’minlashdir.
2. Mavjud bo‘lgan konstruksiya uchun eng katta xavfsiz yuklamaning kattaligini aniqlashdir.
Ushbu masalalarni echish uchun tajriba bilan nazariya orasida ajralmas bog‘lanish talab etiladi.
Tajriba erdamida asosiy nazariy ta’riflar, mavqiyalar, hisob formulalar to‘g‘ri baholanadi, materiallarning mexanik xossalari aniqlanadi. Ko‘riladigan masalalar murakkab bo‘lganligi sababdan ularni nazariy yo‘l bilan echib bo‘lmaydigan xollarda ham tajriba erdamida xal qilinadi.
Nazariya tajriba natijalardan foydalanib bir xil materiallardan tayerlangan, har xil sharoitida eng murakkab yuklama ostida bo‘lgan konstruksiyalarni hisoblash metodlarni beradi.
Materiallar qarshiligi asoslarini bilmasdan texnik talablarga javob beradigan oddiy mashinani ham yaratib bo‘lmaydi.
Xozirgi davrida “Materiallar qarshiligi” konstruksiya elementlarning mustaxkamligi va ishonchligi haqida fan bo‘lib, muhandislik tajribalarni umumlashtiradi, ishonchli mexanizm va mashinalarni konstruksiyalash va loyihalash uchun ilmiy asoslarni ishlab chiqadi, mexanika, qattiq jismlar fizikasi, materiallar texnologiyasi, ishlab chiqarish bilan chambarchas bog‘langan.
Ishonchli va maqbul hisoblash metodlarni ishlab chiqarish uchun materiallar qarshiligida quyidagi farazlar qabul qilingan:
1. Konstruksiya materiali yaxlit muhit va izotrop deb qabul qilinadi. Izotropik farazi jisimni uzluksiz muhit deb, matematik modallashtirish
metodlardan foydalanish imkoniyatini beradi.
2. Konstruksiya materiali elastiklik chegarada ishlaydi, ya’ni deformatsiyani xosil qiluvchi yuklamani olingandan so‘ng detal o‘zining dastlabki shaklini va o‘lchamlarni qayta tiklash qobiliyatiga ega.
3. Yuklama ostidagi jismning deformatsiyasi jism o‘lchamlarga nisbatan juda kichik. Bu farazi bilan jismning dastlabki o‘lchamlari va ta’sir etuvchi kuchlar yo‘nalishi yuklama ostida ham saklanadi deb olinadi.
4. Kuchlar sistemasi jismga ta’sir etishi ushbu kuchlar yakka holda va har xil tartibda jismga ta’sir etganda ham yig‘indi natijaga teng bo‘ladi. Kuchlarning mustaqil ta’sir etish prinsipi.
Hisob model uchun quyidagi fizik xossalari beriladi: konstruksion materiallarda turli xil nisbatlarda elastiklik, plastiklik, siljuvchanlik sodir bo‘ladi.
Amalda konstruksiyaning mustahkamligini baholash uchun detal geometriyasiga soddalashtirishlar kiritiladi, ya’ni uni sterjen, balka – to‘sin, plastina, qobiq – obolochka, massiv deb sxemada qabul qilinidi.