Chirchiq davlat pedagogika instituti shukurullo mardonov umida zokirova

1-jadval
ZARDUShTIYLIK AXLOQINING ASOSIY UChLIGI 
Eng qadimgi turkiy tilda yaratilgan va turk-runiy yozuvida bitilgan 
Urxun-Enisey bitiklari ham VI-VIII asrlarda yozib qoldirilgan bo‘lib, 
ular ta’lim-tarbiyaga oid qimmatli ma’lumotlar beradi. 
Garchi Urxun-Enisey yozma yodgorliklari bevosita ta’lim-tarbiya 
masalalariga bagishlanmagan bo‘lsa ham, ulardan o‘sha davr axloqiy 
talablar yuzasidan ma’lum bir ma’lumot olish mumkin. Xususan, 
xoqonlar va alplarning jangovor faoliyati, turmush tarzi, vatanparvarlik, 
birdamlik, ittifok bo‘lib yashashga intilishi, mardlik, jasorat, samimiylik, 
insonparvarlik, ezgulik kabi insoniy hislatlari jamiyat har bir a’zosining 
axloqiy qiyofasini belgilovchi muhim fazilatlar sifatida ma’rifiy 
qadriyatlarimiz tarixida muhim ahamiyatga ega. 
Ma’lumki, VI asr o‘rtalariga kelib Oltoy, Ettisuv va Markaziy 
Osiyo turk qabilalaridan turk hoqonligi tashkil topdi. Bu xoqonlik 
g‘arbdan Vizantiya, janubdan Eron va Hindiston, sharqdan Xitoy bilan 
chegaradosh bo‘lgan. Turk hoqonligi Turkyut davlati deb ham atalgan.). 
Hoqonlik 603 yilda Sharqiy va G’arbiy hoqonlikka ajralgan. 745-yilga 
kelib esa Turk hoqonligi tugallanadi. Turk hoqonligi asosan 3 kishi: 
Bilga 
hoqon 
(Mog‘ilyon), 
Kul 
tegin, 
Tunyuquqlar 
qo‘lida 
markazlashgan edi. Bilga hoqon (Mog‘ilyon) hoqon, Kul tegin - 
sarkarda, Tunyuquq esa - vaziri dono bo‘ladi. 
ИНСОН 
ЭЗГУ ФИКР 
ЭЗГУ КАЛОМ 
ЭЗГУ АМАЛ 

---

37 
Bitig toshlarda turk hoqonlarining yurishlari, bu yurishlarda 
ko‘rsatgan jasoratlari, ularning bilimli, mard, xalqparvar alp yigitlar 
ekanligi bayon etiladi. O’z vatani mustaqilligi uchun kurash, xalqni 
asoratdan olib chiqish, ularning birdamligini ta’minlash hoqonlar 
Bo‘min, Istami, Eltarish, Eltarishning o‘g‘illari - Bilga hoqon va 
lashkarboshi Kul tegin, ma’naviy otalari Tunyuquqlarning zimmasiga 
tushgani hikoya qilinadi. 
Xulosa qilib aytganda, eng qadimgi ma’rifiy yodgorliklarda 
insonda eng qadrlanadigan hislat - jasurlik, mardlik, adolat, sadoqat, 
insoniylik, 
xushmuomalalik 
bo‘lgan. Bu hislatlar o‘z-o‘zidan 
shakllanmagan. Tabiat va jamiyatdagi o‘zgarishlar, ibtidoiy urug‘chilik 
qabilachilik turmush tarzi buni taqozo etgan. Ikki katta kuch - yaxshilik 
va yomonlik o‘rtasidagi ayovsiz kurash insondagi bu hislatlarning 
bevosita shakllanishiga turtki bo‘lgan. 
Eng qadimgi ota-bobolarimiz insonda ulug‘lagan axloqiy 
hislatlarni jadvalda quyidagicha aks ettirish mumkin.