Chirchiq davlat pedagogika instituti "ijtimoiy fanlar" kafedrasi "tasdiqlayman"

2. Fuqarolik-huquqiy munosabatlarning turlari (tasnifi) 
Fuqarolik-huquqiy munosabatlar bir necha turga bo`linadi: 

---

21 
Mulkiy xarakterdagi va mulkiy xarakterda bo`lmagan shaxsiy huquqiy 
munosabatlar. 
Mulkiy xarakterdagi munosabatlar deganda, muayyan iqtisodiy 
mazmunga ega bo`lgan ijtimoiy munosabatlar, masalan, mulk yuzasidan 
belgilanadigan, mulkni sotish, ijaraga qo`yish va boshqacha shaklda qo`ldan- qo`lga 
o`tkazish, umuman, mulkiy muomala bilan bog`liq huquqiy munosabatlar 
anglashiladi. 
Mulkiy xarakterda bo`lmagan shaxsiy huquqiy munosabatlar shaxs (fuqarolar va 
yuridik shaxslar) ning o`zi bilan bevosita bog`liq bo`lgan, o`z sohibidan 
begonalashtirilishi va birovga o`tkazilishi mumkin bo`lmagan shaxsiy huquqlar, 
chunonchi, shaxsning mualliflik nomi, qadr-qimmati va boshqa shaxsiy manfaatlari 
bilan bog`liq bo`lgan huquqlardan iborat. 
2) Mutlaq va nisbiy huquqiy munosabatlar. 
Mutlaq huquqiy munosabatlarda 
subyektiv huquq egalari o`z huquqlarining buzilmasligini har kimdan va hammadan 
talab qila oladilar. Mutlaq huquqlar noma'lum har bir kimsa tomonidan buzilishi 
mumkin bo`lgani sababli har kimdan qo`riqlanadi. Ularga mulk, mualliflik huquqlari, 
shaxsiy huquq kabilar kiradi. Nisbiy huquqiy munosabatda esa faqat bir shaxs (yoki 
shaxslar)gina huquq yoki majburiyat oladi. Nisbiy huquqlar zimmasida majburiyat 
olgan ma'lum shaxs (yoki shaxslar) ga nisbatangina kuchda bo`ladi. Shartnomaga 
asoslangan barcha huquqlar nisbiy huquqlar jumlasidandir. Nisbiy huquqlarga 
asoslangan talablarning amalga oshirilishi, majburiyatlarning bajarilishi, qarzga 
olingan pulning to`lanishi bo`yicha o`z zimmasiga shartnoma asosida majburiyat 
olgan shaxsdangina talab qilish mumkin bo`ladi. 
3) Mulkiy huquqiy va majburiyat huquqiy munosabatlar. 
Mulkiy huquqiy 
munosabatlar yuqorida qayd etilganidek, mutlaq huquqiy munosabat bo`lib, mulkiy 
xarakterga ega hamda ashyoni egallash, undan foydalanish va uni tasarruf etishga 
qaratiladi. Mulkiy-huquqiy munosabatlarda huquq egasi bo`lgan shaxslar boshqa 
shaxslarning ijobiy harakatlariga muhtoj bo`lmay, o`z huquqlarini o`zlari bevosita 
amalga oshirish imkoniyatiga ega bo`ladilar. Majburiyat-huquqiy munosabatlari 
nisbiy munosabat bo`lib, mulkiy huquqiy munosabatlar bilan bog`liq bo`lsa ham, 
hamma vaqt moddiy narsa (ashyo) bilan bog`liq bo`lmasligi mumkin. Bunday 
munosabatlar, odatda fuqarolik muomalasi natijasida vujudga keladi. Chunonchi, 
muayyan ishlarni bajarish, xizmat ko`rsatilishi yoki yetkazilgan zararni to`latilishiga 
qaratilishi mumkin. Barcha shartnomalar, birovga zarar yetkazish, mulkni asossiz 
olish yoki tejash bilan bog`liq munosabatlar majburiyat munosabatlari hisoblanadi. 
Bozor munosabatlari tizimida fuqarolik-huquqiy munosabatlarning yangi turi –