Chiqarish markazi

III. Ko‘chat qalinligini hisoblash 
Qand lavlagida ko„chat qalinligini aniqlash o„suv-amal davrida ikki marta 
o„tkaziladi. Birinchi marta yagana qilingandan keyin, ikkinchi marta vegetatsiya 
ohirida. Ko„chat qalinligini birinchi marta aniqlash ishlari variantning belgilangan 
uch nuqtasida olib boriladi. Bunda nuqtalardagi o„simliklar soni hisoblanib, dala 
daftariga qayd etilgandan so„ng, o„zaro qo„shilib, ularning o„rtacha soni topiladi. 
Qand lavlagining ko„chat qalinligi quyidagi formulalar orqali hisoblanadi: 
Bu yerda: K
k
-ko„chat qalinligi, ga; 
O„
s
-belgilangan nuqtalarda aniqlangan o„simliklar soni, dona; 
K
u
-belgilangan nuqtada o„simliklar soni hisoblangan oraliq masofa, m; 
K
o
- qator orasi, m; 
Masalan, tajribada qator orasi 60 sm. li, o„simliklar 16,666 p/m.dan iborat 
uch nuqtada aniqlanadi. 
Bunda: 1-nuqtada(a
1
)-98,3 dona; 
2-nuqtada (a
2
)-93,7 dona; 
3-nuqtada (a
3
)-95,1 dona. 
Bundan: 
Demak, tajriba olib borilgan variantda qand lavlagining ko„chat qalinligi 
gektariga 96,08 ming tup. 
Vegetatsiya ohiridagi ko„chat qalinligini aniqlash ishlari ham yuqorida 
keltirilgandek amalga oshiriladi. 
IV.Qand lavlagining o‘sish, rivojlanishi va qandlilik darajasini aniqlash 
Qand lavlagining o„sish, rivojlanishi va ildizmevasidagi qandlilik darajasi 
har oyda ikki marta aniqlanishi kerak: oyning boshida (1-kunida) va o„rtasida (15-
kunida). Buning uchun tajribadagi ikki takrorlanishning (1, 3) barcha 
variantlaridan o„simlik namunalari olinishi zarur. Olinadigan namunalar 
variantlarning dioganal yo„nalishi bo„ylab belgilanadi. Namuna uchun agar tajriba 
variantlari maydoni 100m
2
dan-300m
2
bo„lsa, 20 dona, undan katta bo„lsa 
(>300m
2
) 40 dona o„simlik namunalari olinadi. 
O„simlik namunalari ohirgi marta qand lavlagini yig„ishtirish oldidan 
tajribaning barcha variantlari va takrorlanishlaridan olinish kerak. 
Qazib olingan namunalar laboratoriya sharoitida o„rganilib, quyidagilar 
aniqlanadi: 
1.Barglarning: 
a) soni, dona; 
b) og„irligi, g; 

---

167 
e) kenligi va uzunligi, sm; 
j) yuza maydoni, sm
2
; 
v) bandi uzunligi, sm; 
g) bandi og„irligi, g. 
2.Ildizmevalarning: 
a) diametri, sm; 
b) uzunligi, sm; 
v) og„irligi, g; 
g) qandliligi, %. 
O„simlikning barg namunalari bilan ishlashda barg bandidan ajratib olinib, 
alohida-alohida hisoblanadi. Bu jarayondagi hisob-kitoblar sanash, o„lchash, 
tarozida tortish yo„li bilan amalga oshiriladi
. 
Barg yuzasini aniqlashda N.I.Orlov usulidan foydalaniladi. Bunda barg 
uzunligi uning kengligiga ko„paytirilib, keyin qabul qilingan koeffisent 0,75 ga 
ko„paytiriladi: 
B
m
=B
u
∙ B
k
∙0,75 
Bunda: B
m
-barg yuzasi maydoni, sm
2
B
u
-barg uzunligi, sm. 
B
k
-barg kengligi, sm. 
Masalan, aytaylik, barg uzunligi 27 sm, kengligi 9 sm. bu holda: 
B
m
=27∙9∙0,75=182,2sm
2
O„simlik bargi bo„yicha tahlillarni amalga oshirishda quyidagi jadval 
tuziladi: 
26.1-jadval 
Lavlagi bargi ko„rsatkichlarini aniklash uchun namunaviy shakl 
Hisob-
langan 
kun 
Takror-
lanish-
lar 
Variant
-lar 
tartib 
raqami 
O„sim-
liklar 
tartib 
raqami 
Barg 
soni, 
dona 
Barg 
ogirligi
.g. 
Barg 
uzun-
ligi, sm 
Barg 
keng-
ligi, sm 
Barg 
bandi 
uzun-
ligi, sm 
Barg 
bandi 
ogirli-
gi, sg 
Barg 
yuza 
may-
doni, 
sm
2