Chiqarish markazi

Korrelyasiya koeffitsenti 
O„zaro alokalarni kiyoslanayotgan hodisalarning yakinligini, masalan, pahta 
hosilining tuprokdagi o„zlashtiriladigan fosfor kislotasi, nitrat va amiyak mikdoriga 
boglikligini belgilash uchun korelyasiya koeffitsenti (bogliklik ko„rsatkichi) 
aniklanadi. U lotin harfi r(R) bilan belgilanadi. 
To„lik to„gri bogliklikda r=1,0 ga teng, teskarida r=1; qisman turli 
qiymatlarida +1,0 dan –1,0 gacha o„zgaradi. 

---

150 
Korrelyasiya koeffitsenti quyidagi formula bo„yicha aniklanadi: 
Korrelyasiya koeffitsenti hatosi quyidagi formula bilan hisoblanadi: 
Korrelyasiya koeffitsentilari ko„rsatkichini 1 t hosil va vegetativ massa olish 
G uchun pahta hosili va o„zlashtirilgan azot orasidagi bogliklikni K.M.Rozikov 
(Agrohimiya, 1980, №2)-1misol va P.V.Protasov, F.K.Kodirho„jaev va boshkalar 
(Труды СоюхНИХИ, вып. HIH, 1972) ma‟lumotlari asosidagi 2-misol bo„yicha 
hisoblalab chikamiz. 
Olingan natijalar (23.7.3-jadval) hosil va azotning olib chiqilishi 
ko„rsatkichlar orasida to„gri korrelyasion aloka borligini ko„rsatadi. 
*A.V.Sokolov bo„yicha. Formulalarning nazariy asoslari. 
Olingan qiymatlarni frmulaga qo„yganda quyidagilar chiqdi: 
A.A.Sapegin (1935) va P.N.Konstantinov (1952) tadkikotlarida keltirilgan. 
P.N.Konstantinov fikricha, amaliy maksadlari korrelyas koeffitsentini 
Spirman-Pirsonning soddalashtirilgan usuli bo„yicha quyidagi formula asosida 
hisoblash mumkin: 

---

151 
23.7.3-jadval 
O„rta tolali hosili va 1 tonna pahta bilan olib chiqilgan azot orasidagi korrelyasiya 
koeffitsentini hisoblash 
(1-misol) 
Hosil 
1 tonna pahta bilan olib chiqilgan 
azot 
Og„ishlar 
ko„payt-
masi 
(V
1
V
2
) 
s/ga 
o„rtacha 
hosildan 
og„ishlar 
(V
1 
) 
Og„ishlar 
kvadratlari 
(V
1
2
) 
kg/ga 
o„rtacha 
ko„rsatkic
hlardan 
og„ishlar 
(V
2
) 
og„ishlar 
kvadrat-
lari (V
2
2
) 
20 
-17,5 
306,25 
37,3 
-4,0 
16,00 
+70,00 
25 
-12,5 
156,65 
37,5 
-3,8 
14,44 
+47,50 
30 
-7,5 
56,25 
39,6 
-1,7 
2,89 
+12,75 
35 
-2,5 
6,25 
39,7 
-1,6 
2,56 
+3,00 
40 
+2,5 
6,25 
40,7 
-0,6 
0,36 
-1,50 
45 
+7,5 
56,25 
39,4 
-1,9 
3,61 
-14,25 
50 
+12,5 
156,25 
48,0 
+6,7 
44,89 
+83,75 
55 
+17,5 
306,25 
48,2 
+6,9 
47,61 
+120,75 
Yig`indi 300 
ΣV
1
=1050,40 
330,4 
ΣV
2
=132,36 ΣV
1
ΣV
2
=322,0 
M
1
=37,5 
M
2
=41,3 
Buning uchun variantlar (ko„rsatkichlar) h va u qatorlariga kamayuvchi 
tartibda raqamlanadi. So„ng (rang daraja) birinchi qatorlar (h) uchun raqamlar, 
ikkinchi qatorlar uchun (u) juft raqamlar tartib bilan yozib chtiqiladi (23.7.4-
jadval). 

---

152 
23.7.4-jadval 
Soddalashtirilgan usulda korrelyasiya koeffitsenlarini hisoblash 
Pahta 
hosili, 
s/ga
1 t. pahta 
bilan 
chiqib 
ketgan 
azot, kg/ga
Kamayuvchi 
tartibda 
raqamlanish
Tartib bo„yicha 
raqamlar rangli
Ranglar 
farqi
Farqlar 
kvadrati 
h 
u 
h 
u 
h 
u 
d 
d
2
20 
37,3 
8 
8 
1 
1 
0 
0 
25 
37,5 
7 
7 
2 
2 
0 
0 
30 
39,6 
6 
6 
3 
3 
-3 
- 
35 
39,7 
5 
5 
4 
4 
+1 
1 
40 
40,7 
4 
4 
5 
5 
+1 
1 
45 
39,4 
3 
3 
6 
6 
+1 
1 
50 
48,0 
2 
2 
7 
7 
0 
0 
55 
48,2 
1 
1 
8 
8 
0 
0 
o„rtacha 
37,5
41,3 
y 
∑d
2
=12 
Ranglar orasidagi farqlar hisoblanadi va har bir farq kvadratga ko„tariladi, 
so„ngra d
2
lar jamlanadi. 
Formulaga tegishli qiymatlar qo„yilib, ushbuni olamiz: 
Bu usul bilan hisoblangan korrelyasiya koeffitsenti qiyoslanayotgan 
omillarning mos keluvchi ijobiy aloqasi mavjudligini tasdiqlaydi.