|
v) rivojlantiruvchi:____________________________________
____________________________________________________
II.Darsning turi: Amaliy, nazariy, aralash, noan`aviy, ananaviy.
III.Darsning usuli: . Aqliy hujum, savol-javob, guruhlarda ishlash.
IV.Darsning jihozi: Darslik ,ko’rgazmali qurollar.
V.Didaktik jihoz: Tarqatma materiallar, slaydlar ,bukletlar.
VI.Texnik jihoz: Kampyuter, diaproyektor ekran.
VII.Darsuchun talab etiladigan vaqt: 45 minut:
Darsning texnik chizmasi:
Dars bosqichlari
|
Vaqt
|
Tashkiliy qism.
|
3daqiqa
|
Yangi mavzuni boshlashga hozirlik
|
10daqiqa
|
Yangi mavzuni yoritish
|
20daqiqa
|
Guruhlarda ishlash. Yangi mavzuni tahlil qilish
|
4daqiqa
|
Darsni yakunlash
|
5daqiqa
|
Uyga beriladigan topshiriqlar
|
3daqiqa
|
VIII.Darsning borishi (reja):
1.Tashkiliy qism: a)Salomlashish, b)tozalikni aniqlash,
d)davomatni aniqlash c) darsga tayyorgarlik ko`rish va dars rejasi
2. Uyga vazifani so`rab baholash: a) og`zaki so`rov b) daftarni tekshirish
v) tarqatma materiallar orqali g) misollar yechish e) amaliy.
IX.Yangi mavzu bayoni:
Joyda oriyentirlanish — bu ufq tomoniga nisbatan o‘zining o‘rnashgan joyini, joylanish holatini aniqlashda, joy predmetlarini ajratib va aniq izchil ko‘rsatilgan yoki tanlangan yo‘nalish bo‘yicha harakatlanish. Ko‘rinish holati chegaralangan, notanish bo‘lgan o‘rmon joylarda, jangovar vazifa-
larni muvaffaqiyatli bajarishda, bilimdonlik va epchil harakatlar qilish, joyni aniq oriyentirlash talab qilinadi. Joyda oriyentirlashni topografik xaritalar yordamida va xaritasiz amalga oshirsa bo‘ladi. Joyni xaritasiz mo‘ljalga olishda, odatda, ufq tomonlarini aniqlay bilish kerak bo‘ladi.
Ufq tomonlarini aniqlash
Joyning qanday tavsifidan qat’i nazar, kunning vaqti va ufq tomonlarining ko‘rinish holati, kompas, quyosh holati, quyosh va soat bilan,qutb yulduzlari, joyning buyum belgilari va boshqa usullarni qo‘llash bilan aniqlanadi. Kompas bilan tomonni aniqlashda , shimol-janub bo‘ylamasida joylashgan magnit meridianidagi magnit millari asosiy xususiyatlarni ishlash jihatiga bog‘liq bo‘lib, boshlashdan oldin mushkani nolidan limba (burchako‘lchagich asboblarida darajaga bo‘lingan doira)
simlarga ajratiladi. Buning bilan birga, kompas gorizontal holatda o‘rnatiladi va millar to‘xtatiladi. Kompasni burib, magnit milining shimol tomonidagi oxiri nol bilan limba ajralgan joyiga qarama-qarshi bo‘lishiga erishish kerak. Kompasni mo‘ljal olish holati bo‘yicha mil yo‘nalishlari nol bilan limba
bo‘lingan tomoni shimol yo‘nalishida turadi. Bundan keyin kompasning kesishgan joyi va mushkasi joydagi predmetga to‘g‘rilanadi, so‘ngra ko‘rsatmasidan foydalaniladi. Shimol yo‘nalishlarini bilish bilan birga, ufq tomonlarini aniqlash oson bo‘ladi.
Adrianov kompasi: a—umumiy ko‘rinishi; b—kompas qopqog‘ining mushka bilan kesishgan ko‘rinishi;d—limba (burchak o‘lchagich asboblarida graduslarga bo‘lingan doira).
Ufq tomonlarini aniqlash maqsadida, quyosh holatidan foydalanishga to‘g‘ri keladi. Shimoliy yarimsharda taxminan: 7.00 da (yozda 8.00 da) — sharqda, 18.00 da (14.00 da) — janubda, 19.00 da (20.00 da) — g‘arbda bo‘ladi. Quyosh va soat bilan ufq tomonlarini (83-rasm) aniqlash uchun, soat
gorizontal holatda o‘rnatiladi, bu bilan soat mili quyosh yo‘nalishida bo‘lishi kerak, keyin soatni shu holatda ushlab turib, xayolda soat millari burchagi va raqamlari o‘rtasida bo‘linadi. Olingan to‘g‘rilik janubga harakatlanishi yaqinlashganini ko‘rsatadi. Kunning yarmigacha aylanma yoyini o‘rtasidan
bo‘lib, soat millari 13.00 (14.00)dan, kunning yarmidan keyin esa, aylanma yoyi 13.00 (14.00)dan o‘tganda bo‘linadi.
Joydagi predmetlar belgilari orqali ufq tomonlarini aniqlash maqsadida, joydagi predmetlar quyosh yo‘nalishi tartibida aniqlanadi. O‘rmonlardagi chumoli uyalari janubga tikka tushgan bo‘ladi; o‘t-
o‘lanlar va boshqa daraxt mevalari o‘z ko‘rinishini janub tomonga qarab jilovlantiradi. Janubga qarab turlanishda esa, bahorda qor shimolga nisbatan janubda tez eriydi. Nasroniy ibodatxonalari va protestantlar xochi hamma vaqt sharqqa, musulmonlar ibodat qiluvchi machit qubbalaridagi oylar
janubiy-g‘arbga yo‘nalgan bo‘ladi. Gumbaz qismidagi xochlar shimol va janub yo‘nalishlari tomoniga intiladi.Ko‘rsatilgan to‘siq xochlari shimolga yo‘naltiriladi.
Turgan joy haqida axborot
O‘zining turgan joyi haqida (nuqta joyini) axborot joyning buyumlariga bog‘liq bo‘lib, ufq tomonlarini aniqlash (mo‘ljallash)da, joy buyumini aytishda axborot qiluvchi bevosita o‘sha yerda bo‘lishi, joyning buyumlar masofasigacha (mo‘ljallar) ufq tomonlarini ko‘rsatuvchi yo‘nalishlarni
aniqlaydi. Masalan, o‘rmonning shimoliy chekka qismidan: shimolda 600 m—zavod quvuri, g‘arbda 200 m — qishloq, janubda 300 m—daryo, sharqda 500 m—yo‘l
Azimut bo‘ylab harakatlanishda, mohirlik bilan kompas yordamida ko‘rsatilgan yoki belgilangan yo‘nalish bo‘yicha tayinlangan punktga aniq chiqish bilan ahamiyatlidir. Joydagi predmet bo‘yicha aniqlashda, odatda, magnit azimutdan foydalaniladi. Ular ufqqa yo‘naltirilgan burchak bo‘lib, harakatlanishda soat millarining shimoliy meridian yo‘nalishidan predmetgacha bo‘lgan yo‘nalishi hisoblanadi. Bu 0° da 360° gacha ahamiyatga ega bo‘ladi. Magnit azimutini aniqlash maqsadida, joydagi predmetga kompas yordamida, predmetga yuz tutgan holatda turib, kompasni mo‘ljal olinadi.
Keyin esa, mo‘ljallangan holatda kompasni ushlab turib, o‘lchash asboblariga qo‘yib, o‘lchash yo‘llarini bo‘lib, yo‘nalishga to‘g‘rilashi kerak. Shu holatda limba (burchak o‘lchagich asboblaridan graduslarga bo‘lingan doira)ga qarshi mushka, magnit (to‘g‘ri) azimut (yo‘nalishi) bo‘yicha
joydagi predmetlarning o‘lchamini ko‘rsatadi. Qaytish azimuti — bu joydagi predmetdan turish nuqtasigacha bo‘lgan yo‘nalishdir. To‘g‘ri azimutdan 18.00 dan oshiq bo‘lsa, undan ayirib, hisoblab
aniqlanadi. Joyning tomon yo‘nalishlarini magnitli azimutga mushka ko‘rsatkichlari o‘rnatib hisoblanadi, topshirilgan magnit azimut tengligi aniqlangan holda kompas orqali mo‘ljallanadi. Keyin esa, kompasni
mo‘ljallagan tartibda ushlab, joy o‘lchamida uzoqlashtirilgan buyum o‘lchanib, mushkasidan kesiladi. Bu buyum bo‘yicha yo‘nalishi kerak bo‘ladi. Kompas bilan ishlash davrida uni ko‘zdan 10 sm past o‘lchamda chap qo‘lda ushlab, yon tomoni tirsaklari bilan qattiq qisib qo‘llash lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
