Chapter 8 Specialized Audit Tools: Sampling and Generalized Audit Software

Nazorat riskini ortish holatlari

• Kompyuter muhiti markazlashtirilmagan

• Kompyuter uskunalarining geografik tarqoqligi mavjud

• Buxgalteriya xodimlarining axborot texnologiyalari sohasidagi bitim darajalari etarli emas

• KIM muhitining amal qilishida ichki nazorat mavjud emas

• KIM tizimiga ruxsat etilmagan kirishni cheklash bo’yicha zaruriy choralar mavjud emas

• NAZORAT RISKINI KAMAYIShI HOLATLARI

• Avtomatlashtirish tizimlari litsenziyalangan

• Auditorlar uchun maxsus ishlangan dasturiy ta’minot tufayli nazoratning ayrim turlarini chuqurlashtirish imkoniyati mavjud

• Dasturiy ta’minotning maxsus nazorati mavjud

• Barcha bo’linmalar, filiallar va boshqa alohida bo’linmalar, shu’ba korxonalar KIMning yagona muhitida ishlaydi, yagona zamonaviy dasturiy ta’minoti qo’llaydi

• Xo’jalik yurituvchi sub’ektning axborot siyosati KIM tizimining asosiy foydalanuvchilari bilan kelishilgan

• Xo’jalik yurituvchi sub’ektning KIM tizimi rivojining uzoq muddatli rejasi mavjud

• Xo’jalik yurituvchi sub’ektning axboriy siyosati uning rahbariyati tomonidan omilkorlik bilan belgilanadi

• НАЗОРАТ РИСКИ ҲИСОБ-КИТОБИ

T/r	Risk darajasi	Riskning mazkur darajasiga olingan javoblar soni	Hisob-kitob uchun formula
1	Yuqori	1	=100 - [(n1 x (100 / N) + n2 x ( 100 / N / 2)]
2	O’rtacha	5
3	Past	3

• Ichki xo’jalik (ajralmas) riski hisob-kitobi: = 100 - [(3 x (100 / 9) + 5 x (100 /9 / 2)] = 100 - (3 x 11,1 + 5 x 5,56) = 100 - (33,3 + 27,8) = 38,87%.

• Auditor o’zining yondashuvlarini ishlab chiqarkan, ajralmas (ichki xo’jalik) riskni baholash bilan qo’shgan holda nazorat riskini dastlabki baholashni hisobga oladi. Bu aniqlamaslik riskini belgilash uchun zarur, undan moliyaviy hisobotni tasdiqlash uchun foydalanish mumkin. Ushbu baholarning hammasi mohiyati bo’yicha taomillarning xususiyati, vaqti va hajmini g’oyatda aniqlik bilan belgilash uchun zarur.
• Baholangan ajralmas (ichki xo’jalik) risk va nazorat riskini ko’rib chiqayotganda auditor mohiyat bo’yicha taomillar xususiyati, vaqti va hajmini loyihaning (auditorlik tekshiruvining) umumiy auditorlik riskini yo’l qo’yiladigan past darajaga qadar kamaytirishni ko’zlab belgilaydi. Biz loyihaning umumiy auditorlik riski eng yuqori (maqbul) miqdorini 5% deb qabul qildik.
• Ushbu ko’rsatkichni mo’ljal qilib va umumiy auditorlik riski hisob-kitobining ma’lum formulasidan foydalanib, hisob-kitob yo’li bilan kutilayotgan aniqlamaslik (topmaslik) riski miqdorini topishimiz mumkin. Avvalo ilgari olingan miqdorlarni eslatib o’tamiz:
• ichki xo’jalik riski - 43,34%;
• nazorat riski - 38,87%.
• Umumiy auditorlik riskining bizga ma’lum bo’lgan asosiy formulasidan foydalanamiz:
• AT = IT x NT x AnT,
• bu erda:
• AT - auditorlik tekshiruvining auditorlik riski;
• IT - ichki xo’jalik nazorati riski (ajralmas risk);
• NT - nazorat riski;
• AnT - aniqlamaslik riski.
• AnT = AT / (IT x NT) formulasiga ilgari olingan aniqlamaslik riski qiymatini qo’yamiz va kutilayotgan aniqlamaslik riskini olamiz, u 29,68%ga teng (5% / (43,34% + 38,87%).
• Olingan natijani tekshirish mumkin: 5% = 43,34%x 38,87% x 29,68%.

• МАВЗУ: АУДИТОРЛИК ТЕКШИРУВИ ВАҚТИДА БУХГАЛТЕРИЯ ҲИСОБИ ТИЗИМИНИ ВА ИЧКИ НАЗОРАТНИ ЎРГАНИШ ҲАМДА БАҲОЛАШ