Chag'oniyon

Chag`oniyonda madaniy hayot. (Abu Ali Chag`oniy va Chag`oniylar).


Abu Ali Chag'oniy va Nuh ibn Nasr oralaridagi janjal hamda jangu jadal o'z vaqtida o'sha davr tarixchilari tomonidan tarix sahifalariga bitilgan edi. Jumladan, X asrning birinchi yarmida yashab o'tgan iste'dodli tarixchi an-Narshaxiy o'zi(899-960 yil)ning «Tarixi Buxoro» (943-944 yillar arab tilida yozilgan, bizgacha asarning fors tilidagi tarjimasi yetib kelgan) nomli asarida xuddi shu voqealarni ushbu tarzda bayon etadi: «Amir Hamid (ya'ni Nuh Nasr) uch yuz o'ttiz birinchi (331-943) yili sha'bon oyining avvalida (10 aprel kuni) podshohlik taxtiga o'tirdi. Amiri Sa'id (baxtli) vafot etgach, (ya'ni Nuh ibn Nasrning otasi Nasr ibn Ahmad hukmronligi 914-943 yillar) podshohlikni talab etuvchilardan har bir kishi bir joyda qaror topdi. Amiri Hamid (maqtalgan) Buxorodan chiqib Nishopurga keldi. Abu Ali Isfahoniy Nishopurga amir edi. Amiri Hamid Nuh ibn Nasr lashkar yuborib, uni qo'lga oldirdi, o'ziga qarshi kishilarni tarqatib yuborib viloyatlarni tozaladi, Nishopurni Ibrohim Simjurga berdi. Abu Ali Isfahoniy o'ziga: «Men uning podsholigini barqaror qildim, u esa viloyatni boshqa kishiga berdi»,-deb o'yladi va Abu Ishoq Ibrohim ibn Ahmad ibn Ismoil as-Somoniyga: «Buxoroga borib podsholikni ol! Men sen bilan bo'lsam, amir (demak Nuh ibn Nasr) senga qarshi tura olmaydi»-dedi. Abu Ishoq lashkar tortib Amiri Hamid (Nuh ibn Nasr)ga qarshilik oshkor qildi. Amiri Hamid Nishopurdan qaytayotganda Abu Ishoq unga hujum qildi. Ular o'rtasida jang bo'ldi va Amiri Hamid yengilib Buxoroga keldi. Uning ketidan amakisi Abu Ishoq ham Buxoroga keldi va u uch yuz o'ttiz beshinchi yil jumod ul oxir oyida (yanvar 947 yil) butun Buxoro aholisi unga bay'at qil-(hukmdorni o'zlarining ustidan hokim deb tan ol)dilar. Buxoroning hamma minbarlarida Abu Ishoq nomiga xutba o'qidilar. Bir oz vaqt o'tgandan keyin Abu Ishoq o'z lashkari uning o'ziga qarshi yomon niyatda ekanini, uni o'ldirishga qasd qilganini va Amiri Hamidga sadoqat qilganini bilib qoldi va Buxorodan qaytib Chag'oniyonga ketdi». Narshaxiy matnini sharhlashga o'tsak, axborotda g'alizlik bor, masalan, Abu Ali Isfahoniy emas, balki Chag'oniydir, uning Nishopur amiri bo'lgani aniq emas, lekin u Xuroson noibi edi. To'g'ri Xuroson noiblarini Nishopur amiri deyilishiga bois, o'sha kezlarda Xuroson mintaqasining ma'muriy markazi Nishopur edi hamda Xuroson noibi va Nishopur amiri atamalari sinonim sifatida ishtlatilgan. Abu Ali Chag'oniy hatto Nasr ibn Ahmad hukmronligi (914-943 yillar)ning oxirgi yillari ham Xuroson noibi bo'lgan ko'rinadi. Darhaqiqat, Abu Ali bilan Nuh ibn Nasr (943-954 yillar) yoki Abdumalik (954-961 yillar) o'rtasidagi ziddiyatlar undan ham oldinroq boshlanganini taxmin etish mumkin. Chunki Abu Alining otasi Abu Bakr 939 yili olamdan o'tadi, u 930-939 yillar oralig'ida Chag'oniyon hokimi edi. Abu Bakr 933 yildan boshlab Nasr ibn Ahmad (914-943 yillar) ning xohish-irodasi bilan Xuroson noibi vazifasini ham bajara boshlaydi. Abu Bakr vafoti (939 yil)dan so'ng Chag'oniyon hokimligi va Xuroson noibligi uning o'g'li Abu Ali Chag'oniy zimmasiga yuklandi. Xuddi shu voqealar Nasr ibn Ahmad (914-943 yillar) davrida ro'y bergan va Abu Ali Chag'oniy 945 yilga kelib, ya'ni Nuh ibn Nasr (943-954 yillar) zamonida Xuroson noibligidan chetlatildi. Demak, Abu Alining isyoni, noroziliklari, asosan, Nuh ibn Nasr zamoniga to'g'ri kelar ekan. Ana shu o'zaro kelishmovchiliklar 945 yildan 952 yilgacha va hatto undan keyin ham davom etganini gumon qilish mumkin. Abu Ali Chag'oniy 952 yili qayta Xuroson noibligiga tayinlanadi, bu Abu Alining Somoniylar saltanati siyosiy maydonida ustuvor maqomga egaligini namoyish etadi. Bundan tashqari, Abu Alining siyosiy maydondagi obro'yi Abdumalik amirligi (954-961) yillari ham davom etganligi muqarrar haqiqatdir.  Abu Ali Chag'oniy 945 yilda Xuroson noibligidan chetlatilgani haqida aytib o'tdik, ana shu kezlar Abu Ali o'z inisi Abul Abbos Fazlni Jabal viloyati (Tus, Ray, Shirvon tomonlar)ga hokim etib tayinlaydi. Jabal arabcha tog' demakdir, bu mintaqalar hozirda Kuh(tog')iston (Dog'istonni eslang) deyiladi. Gerodotning guvohligicha, qadimda bu zaminda paretaken (parata-paurat-par-sanskritchada tog'dir) qabilalari yashagan. Shunday qilib yana Abul Abbosga qaytsak, u o'z og'asi Abu Ali hukmiga teskari Jabalga bormay, Buxoroga borgani va Nuh ibn Nasr unga Shosh hokimligini berganidan xabardormiz. Aftidan Nuh ibn Nasr og'a-inilarning o'zaro ixtiloflaridan o'z manfaati yo'lida foydalanishga harakat kilgan. Bu voqealardan so'ng Nuh ibn Nasr va Abu Ali ixtiloflari g'oyat jiddiylashadi, Abu Ali 946 yili Nasrga qarshi jangga kiradi, birinchi galda Xuroson noibligiga yangi tayinlangan Nishopurdan Ibrohim binni Simjurni haydab yuboradi. Keyin katta qo'shin bilan Amudaryodan o'tib Buxoroni bosadi, Nasr Samarqandga qochadi, Abu Ali esa Amir Nasrning amakisi Ibrohim ibn Ahmad nomiga xutba o'qitadi. Abu Ali 946 yilning dekabridan 947 yilning martigacha Buxoroda turadi, ammo Buxoro aholisining noroziligi sabab u Chag'oniyonga qaytishga majbur bo'ladi. Nihoyasi ko'rinmagan bu kurashlar 948 yilning dekabr oyida sulh tuzish bilan to'xtaydi, sulhga ko'ra Chag'oniyon hokimligi Abu Aliga qoladi. Buning evaziga Abu Ali Chag'oniyning o'g'li Abul Muzaffar Abdulloh ibn Ahmad garovga olinadi, Buxoroda Abul Muzaffar hurmat bilan qarshilanadi. Bu orada Abu Ali va Amir Nuh ibn Nasr (943-954) munosabatlari ancha iliqlashadi. Ana shu voqealar aloqador xabarlar Gardiziyning «Zaynul axbor» asari(1050yil)da ham keltiriladi, aytilishicha, garovga olingan Abulmuzaffar Buxoroda baxtsiz tasodif tufayli otdan yiqilib o'ladi. Bu baxtsiz hodisa munosabatlarga sovuqlik solmagan ko'rinadi, Abul Muzaffarning jasadi Chag'oniyonga olib kelinadi va dafn etiladi. Abulmuzaffar vafotidan ikki oy muhlat o'tgach, Xuroson sipohsolorligi qayta Abu Aliga tegadi, Chag'oniyon va Termiz amirligi Abu Alining o'g'li Abu Mansur Nasr ibn Ahmadga beriladi, ushbu hodisalar 952 yilda sodir bo'ladi.  Voqealardan ayonki, Nuh ibn Nasr ilojsiz Abu Alini takror Xuroson noibligiga tiklaydi, Abu Ali Xuroson mulkida tartib-intizom o'rnatadi. Abu Ali tufayli Somoniylar davlatiga qarshi harakatlar qilayotgan Buvayhiylar bilan tinchlik bitimi amalga oshiriladi. Negadir bitim yangi hukmron Abdumalikni (954-961) qoniqtirmaydi va u Abu Alini Xuroson noibligidan oladi, natijada Abu Ali g'azablanib Buvayhiylar ko'magida Abdumalikka qarshi g'alayon ko'taradi va o'z nomini xutbaga qo'shtiradi. Abdumalik 954 yili Abu Aliga qarshi yirik qo'shin yuboradi, lashkarga Xuroson noibligiga endi tayinlangan Bakr binni Malik bosh edi. Bu orada Abu Ali Xurosonda tarqalgan vabo kasalidan 955 yili o'ladi, Somoniylar va Buvayhiylar o'rtasida sulh tuzilgach, Abu Ali jasadi Chag'oniyonga olib kelinadi hamda dafn etiladi. Buvayhiylar sulolasiga Eron shohlari naslidan bo'lgan Buvayh ismli kimsa asos solgan, u 930 yili Somoniylarga bo'ysunishdan bo'yin tovlab ularga qarshi janglar olib boradi. Abu Ali Chag'oniyning o'g'li Abu Mansur Nasr Chag'oniyonni 952 yildan 976 yilgacha boshqaradi, keyin Chag'oniyonda Abul Qosim al Hasan ibn Ahmad hukmronligi boshlanadi. Abul Qosim al Hasan asli Abu Mansur Nasrning inisidir, u taxminan 976 yildan 986 yilgacha Chag'oniyonda amirlik qilgan. 986-987 yillar Chag'oniyonni Guzgon (hozirgi Juzjon) amiri Abul Xoris boshqaradi, shundan so'ng Chag'oniyon amirlari taxtiga Tohir Chag'oniy keladi va u 987-992 yillar hukmron bo'ladi. Shu tariqa 992-1010 yillar Abul Muzaffar Chag'oniy va 1010-1018 yillar Faxr ad Davla Ahmad binni Muhammad hukmronligi yuz beradi.  Adabiyot va she'riyat. Chag'oniyonda X-XI asrlarda ilm-fan ancha yuksaladi, bu davrda yetishib chiqqan olimu fozillar yurtimiz ilmi rivojiga hamda fan ravnaqiga cheksiz ulush qo'shganlar. Ular nafaqat o'z ona zaminida, balki dunyoning turli chekkalarida ham ilm rivoji yo'lida xizmat qiladilar. Abu Bakr as-Sag'oniy (IX asr), Ahmad as-Sag'oniy (X asr), Abu Hamid as-Sag'oniy (X asr) va boshqalar ayni Chag'oniyon ilmiy muhitida nash'u namo topgan olimlar sirasiga kiradi.
Abu Bakr as-Sag'oniy. Bu allomai zamon haqida ma'lumotlar juda kam, taxallusidan uning Chag'oniyondan ekanini bilamiz, xolos. Manbalarda Abu Bakr as-Sag'oniy xususida bildirilgan fikrlar ko'proq buyuk muhaddis Abu Dovud Sulaymon (817-888) bilan bog'liq holda bayon etiladi. Chunki Abu Bakr as-Sag'oniy buyuk muhaddis Abu Dovud Sulaymonning «Sunan» kitobi haqida so'z yuritib, ushbularni naql qilgan ekan: «Dovud alayhissalom uchun temir Olloh taolo tomonidan mumday yumshatilgan bo'lsa, hadis ham Abu Dovud Su: laymon uchun xuddi shu xilda qulay holga keltirilgan emish». Afsuski, bu fikrlar as-Sag'oniyning qaysi asaridan olingani noaniq, ammo shuning o'zi allomaning IX-X asrlarda yashab o'tgani va yetuk olim, ayniqsa, muhaddisshunos ekanini anglashga kifoya qiladi.
Ahmad ibn Muhammad as-Sag'oniy asli chag'oniyonlik, shu yerda tavallud topib, ilk bilimini o'z ona yurti Chag'oniyonda oladi. So'ngra u o'qishini o'sha davrning ulkan maskanlari hisoblanmish yirik shaharlar Buxoro va Samarqandda davom ettiradi. Ahmad as-Sag'oniy 998 yildan boshlab o'z ilmiy faoliyatini Abu Saxl Kuhiy rahbarligidagi Bag'dod observatoriyasi bilan bog'laydi. U yirik munajjim va jo'g'rofiy olim bo'lishi barobarida, Beruniyning aytishicha, o'z ustozi Abu Saxldan keyin buyuk yulduzshunos sifatida e'tirof topgan ekan. Abu Hamid Usturlobiy as-Sagoniy - yetuk munajjim, falakiyot ilmida betaqqos olim, usturlob (osmonni kuzatadigan) asbobi ixtirochisi. Abu Hamid as-Sag'oniy 980-900 yillarda olamdan o'tgan, demak, allomaning tug'ilgan zamoni X asr boshlari bilan bel-galanadi. Beruniy o'zining «Al osor al-boqiya» asarida Ahmad Sag'oniy va Hamid Sag'oniylar haqida iliq fikrlar izhor etadi. Sag'oniy (Chag'oniy) - lug'atshunos olim, tarjimai holi aniq emas, ismi-sharifi Raziuddin (ba'zan Raziyiddin) Abul Fazl al-Hasan ibn Muhammad ibn al-Hasan al Chag'oniy ekanligi ma'lum. Manbalarda olimning 1181 yili Lohurda tug'ilgani va 1252 yili Makkada vafot etganligi qayd etilgan. U ko'p yillar Lohurda Bag'dod xalifalarining yalovochi sifatida faoliyat yuritadi, umrining oxirgi yillari Bag'dodga qaytadi, nihoyat Makkaga haj safarida bo'ladi va o'sha yerda olamdan o'tadi. Taxallusidan ota-bobolari asli chag'oniyonlik ekani muqarrar bo'lgan bu olim fors-tojik lug'atshunosligining asoschilaridan, u arab leksikogorafiyasi rivojiga munosib hissa ko'shgan olimlardan. Keyingi asr fors-tojik lug'atshunosligidagi yangi yo'nalishlar ko'p jihatlari bilan Sag'oniy ilmiy faoliyati an'nalariga borib taqaladi. Sag'oniyning o'n ikki jildlik «Majma' al-bahrayn» («Ikki dengiz majui») va yigirma jildlik «Al ubob uz-zohir va-l lubob ul-foxir» («Yuksak to'lqin va ochiq o'zaklar») hamda bir necha jildni o'z ichiga oluvchi «At-takmila va-z-zayl va-s-sila» («To'ldiruvchi, qo'shimcha va izohlar») nomli lug'atga doir ilmiy kitoblari mavjud. Sag'oniy asarlaridan Firuzobodiy (XIV asr) o'zining «Al qomus» lug'atini yaratishda samarali istifoda etgan bo'lsa, Yusuf Mag'ribiy va boshqa qator olimlarning lug'atshunoslik faoliyati Sag'oniy ilmiy merosi ta'sirining natijasi o'laroq rivoj topdi. «Hudud al-olam» asari haqida. Akademik E. V. Rtveladze o'zi tuzgan Chag'oniyon amirlari sulolasining tadrijiy silsilasi tarkibida Abu Xoris Muhammad ibn Ahmad ibn Farig'unning nomini ham ilova qiladi va uning Chag'oniyonda 987-990 yillarda hukmronlik qilganligini ko'rsatadi. Asli Guzgon (Juzjon) amiri bo'lgan Abul Xoris Chag'oniyon taxtiga Abul Qosim al-Hasan ibn Ahmad (976-988 yillar)dan so'ng chiqqan va bu 988-989 yillarga to'g'ri keladi. Abul Xoris ilm ahli va nazm sohiblariga ko'p e'tibor bergan ko'rinadi. Masalan, muallifi noma'lum «Kitob hudud al-olam milal Mashriq ilal Mag'rib» («Sharq va Rarb mamlakatlari chegaralari haqida kitob») asari uning nomiga atab (983 yili fors tilida) yozilgan.
«Hudud al-olam» Yaqin va O'rta Sharq xalqlarining durdona yodgorliklaridan biridir. Xususan, unda bizning vohamiz bilan bog'liq jug'rofiy hududlardan Amudaryo, Chag'onrud, Chag'oniyon, Termiz va Balx, Toxariston, Xatlon, Vaxsh, Qabodiyon haqida qiziq ma'lu-motlar beriladi. «Hudud al-olam»da Chag'oniyon xususida ushbular bitilgan: «Chag'oniyon - qishloq xo'jaligi uchun qulay va keng joy. Iqlimi muloyim, zamini durust, suvlari ovqatni tez hazm qildiradi. Bu yerda otlar boqiladi, yung gazlama, gilam, sholcha ishlanadi. Bu viloyatning poytaxti Chag'oniyon shahridir, tog' etagida bino bo'libdir. Oqar suvlari bor».
Abu Ali Husayn ibn Ahmad as-Sallomiy. U taxminan X asrda yashab ijod etgan, umuman X asr allomasi. Chag'oniyon amirlari saroyida mulozimlik qilgan shoirlardan biri, u yirik olim hamdir. As-Sallomiy dastlab faoliyatini Abu Bakr Muhammad Chag'oniy (930- 939)ga xizmat qilishdan boshlaydi, so'ngra xizmatni Abu Ali Ahmad Chag'oniy (939-952) qoshida davom ettiradi. Ham shoir va ham olim Sallomiy haqida manbalarda bitilgan mavjud xabar va ma'lumotlar ancha uzuq-yuluq va ziddiyatli jihatlarga ega. As-Saolibiy (961-1038)ning axboroticha, as-Sallomiy Nishopurdan bir oz narida joylashgan Bayhaq viloyatidan. As-Sallomiy mashhur olim va iste'dodli shoirgina bo'lib kolmay, balki o'z davrining yetuk kotibi ham edi. O'tmishda kotiblik san'ati keng rivoj topgan bo'lib, kotiblik juda ulkan qadrlanardi. Ayni zamonda kotib va xattot davrining so'z san'atkori ham hisoblangan, chunki shohlarning shohlarga maktublarini ular amalga oshirganlar. Bu o'ta mas'uliyatli ish bo'lib, maktubda e'tiborsizlik bilan ishlatilgan har qanday so'z yomon oqibatlarga olib kelishi muqarrar bo'lganidek, har qanday yaxshi so'z, yaxshi ibora, yaxshi ifoda munosabatlardagi g'uborlarni tarqatishga yordam ham berar edi.
As-Sallomiy Chag'oniyon amirlari Abu Bakr (930- 939) va Abu Ali (939-952) saroyida maktublar devonini boshqargan. Abu Ali uning tarixdan yaxshigina xabardorligini sezgach, unga Xuroson tarixini raqam qilishni topshiradi. Bu asar «Kitob at-tarix fi-axbor vulot Xuroson» («Xuroson hukmronlari tarixi haqida kitob») deb atalib, 955 yilda yozib tugallangan, taassufki, asar bizning zamongacha yetib kelmagan. Ammo as-Sallomiyning zikr etilgan asari keyingi asr tarixchilarining ko'plari uchun muhim manba sifatida xizmat qilgan. Bular ichida as-Saolibiyning «Yatimat ad dahr» («Zamona yagonalari», 1017), Gardiziyning «Zaynul axbor» («Xabarlar ziynati», 1050), Ibn Asirning (1160-1234) «Al komil fit torix» («Mukammal tarix») va yana ko'plab boshqa tarixiy asarlar as-Sallomiy asaridan foydalanib yaratilgan.  Yetuk bilim sohibi as-Sallomiy yana qator ajoyib asarlarning muallifidir, jumladan «Kitob va natf va az-zarf» («Hikmatli so'zlardan namunalar»), «Kitob al misboh» («Chiroq haqida kitob») va «Kitob as-sor» («Tasdiq haqida kitob») shular jumlasidandir, lekin bu asarlar ham bizning zamongacha yetib kelmagan. As-Sallomiydek davrining yetuk tarixchisi, mashhur xushnavisi, iqtidorli shoiri Chag'oniyon amirlari saroyida tarbiya topganligi muhim jihatlarga ega. Abul Qosim Ali ibn Muhammad al-Iskofiy. Yetuk xattot, yirik xushnavis va tengi yo'q so'z ustasi al-Iskofiy aslida Nishopur shahridan. U ijodiy faoliyatini Abu Ali Chag'oniy xizmatida boshlaydi. Al-Iskofiy shoir va o'z davrining fozil kishisi edi, uning haqida tarix kitoblari sahifasida ko'plab latifanamo voqealar hikoya qilinadi. Al-Iskofiy chiroyli yozish san'atini mukammal egallagani sababli Abu Ali Chag'oniyning maktublar devonida rahbarlik qiladi. O'zaro munosabatlardagi ma'lum beqarorliklar tufayli Abu Ali Chag'oniy va Buxoro amiri Nuh ibn Nasr Somoniy qo'shinlari 947 yili Jurjon (asli Gurgon)da to'qnashadilar. Jangda Abu Ali Chag'oniy yengiladi, bunga sabab Abu Ali tomonida turgan ayrim lashkarboshilarning sotqinligi va beqarorligi oqibatida bu mash'um voqea ro'y beradi. Abu Alining ko'p odamlari asirga olinadi, shular orasida al-Iskofiy ham bor edi. Shundan e'tiboran buyuk xattot Iskofiy faoliyati Nuh ibn Nasr (943-954) va Abdumalik (954- 961) bilan bog'lanadi va u Buxoroda yashay boshlaydi. Buyuk xushnavis, iste'dodli shoir va bemonand so'z san'atkori al-Iskofiy 955-956 yillarda vafot etadi. Akademik E. V. Rtveladzening ta'kidicha, Tohir Chag'oniy Guzgon amiri Abul Xoris Muhammad binni Ahmad (hukmronligi 987-989) o'rniga amir bo'lgan. Chag'oniyon amiri Qosim al-Hasan binni Ahmad nomi bilan 987-988 yillarda zarb etilgan mis tangalar hisobga olinsa, unda Guzgon amiri Abul Xoris 986-989 yillari qanday hukmronlik qiladi? Har holda Tohir Chag'oniy amakivvachasi Abul Qosimdan so'ng hukmronlik qilgani haqiqatga yaqin va bu hodisalar 988-992 yillarda ro'y bergan. Shunday qilib Tohir Chag'oniyning vafoti va hukmronligi sanalari aniq bo'lgan holda uning tavalludi sanasi hozircha ochiq qoladi. Bundan tashqari adabiyotshunos Muhsinning 3ebuhillo Safo fikrlariga tayanib Tohir taxt talash kurashlarida Abul Muzaffar tarafidan mahv etilgani talqini esa inkor etiladi. Masalan, amir Abul Muzaffarga shoir Munjik Termiziy bag'ishlagan qasidada Tohir Chag'oniy marhum sifatida ehtirom ila eslatiladi. Bu esa ikki amir o'rtasida taxt bilan bog'liq mojaro yoki siyosiy muxoliflik mutlaqo yo'qligini isbotlovchi aniq dalildir. Tohir Chag'oniy hukmronligi davrida Chag'oniyonda adabiy muhit uchun ma'lum imkoniyatlar yaratilgani tarixiy manbalarda e'tirof etiladi. Misol uchun «Ash'ori hamasroni Ro'daky»da Tohir zamoni adabiy muhiti doirasi namoyandalari sifatida Ma'rufiy, Daqiqiy, Munjik, Labibiy singarilar eslatiladi. Yuqorida eslatilgani kabi Ma'rufiy va Daqiqiylar Tohir Chag'oniy davridan ancha ilgari Chag'oniyonda bo'lgan, chunonchi, Ma'rufiy 925-935 yillari, Daqiqiy 950-970 yillari Chag'oniyonda edilar. Bu Tohir davridan qariyb 40-60 yil ilgari sodir bo'lgan voqealardir. Endi Munjik va Labibiyga kelsak, Munjik, darhaqiqat, Tohir zamonida Chag'oniyonda edi va u bilan Bade'iy birga bo'lgan hamda har ikkisining Tohirga bag'ishlangan qasidalari bor, Labibiy bo'lsa Abul Muzaffar davrida Chag'oniyonda bo'lgan. Yuqorida ta'kidlangani kabi Abul Abbos Fazl, ya'ni Abu Ali Chag'oniyning inisi Tohirning otasidir. Abul Abbosni Abu Ali 945 yilda Jabal viloyati (Tus, Ray va Shirvon tomonlar)ga hokim qilib tayinlaydi. Ammo Abul Abbos akasi Abu Alining xohish-irodasiga qarshi o'laroq Buxoroga, Amir Nuh ibn Nasr (943-954) qoshiga ketib qoladi va unga xizmat qila boshlaydi. Nuh ibn Nasr Chag'oniyon amirzodasini yaxshi qabul qiladi va hatto Abul Abbosni Shosh (Toshkent) viloyati hokimi etib tayinlaydi.

Qisqasi, E. V. Rtveladze Amir Abul Muzaffarning Chag'oniyonni idora qilgan davri 1002-1008 yillar degan xulosaga keladi. Ammo bu muddat 1002 yildan oldinga ham, 1008 yildan keyinga ham uzayishi mumkin, sababi tanga zarb qilish hukmronlikning keyingi yillari ro'y berishi ham ehtimoldan uzoq emas. Tohir Chag'oniy vafoti 992 yilda sodir bo'lgan, bu esa Abul Muzaffarning Chag'oniyonni idora etish muddati 992 yildan boshlangan deb taxmin qilishga kafolat beradi. Qolaversa, Shibli Nu'moniy (1857-1914, «She'rul Ajam», Tehron, 1368), Husayn Ozod («Suxandoni fors», Kobul, 1315), X. Mirzozoda (1911-1994, «Ta'rixi adabiyoti tojik», Dushanbe, 1989)lar Abul Muzaffarni Balx hokimi deb xato hukm chiqarishadi va hatto yana bir shunday fikr tarafdori Herman Etyo («Torixi adabiyoti fors», Tehron, 1337) biz so'z yuritayotgan Chag'oniyon amirini Abul Muzaffar Tohir Chag'oniy deydi. Ko'rinadiki, ko'pincha, Abul Muzaffar o'z salafi Abulyahyo Tohir Chag'oniy bilan chalkashtirib kelingan. Bu xil xato talqinlarga o'z vaqtida professor A. Abdullayev munosabat izhor etib, ma'lum to'g'ri fikrlarni ilgari surgan edi. A. Abdullayev tadqiqotlarida Abul Muzaffar bilan Toxir haqida lom-mim deyilmagan holda Farruxiy mamduhi Abul Muzaffar Ahmad binni Muhammad deyiladi.