471 “Young Scientist” . # 17 (307) . April 2020
Young Scientist O’zbekiston Young Scientist O’zbekiston Grafik-3:
75 nm qalinlikdagi MgF2 bilan qoplangan kremniy asosli quyosh elementining yutilish, qaytish va o’tish koeffitsientlarini to’lqin uzunligiga bog’liqligi Qaytib ketayotgan nurlar miqdorini kamaytirishning yana
bir uslubi, quyosh elementining yuzasida piramidalarni hosil
qilishdir. Tekis yuzaga tushgan nur faqat bir marotaba sinadi. Bu
esa nurni kamroq yutilishiga sabab bo’ladi. Agar yuzani tekstura
ya’ni piramidalar bilan qoplasak yuzada nurni ko’proq marotaba
sinishiga erishamiz. Buni 1-rasmdan ko’rishimiz mumkin. Hosil
qilinayotgan piramidalarning asosidagi burchagiga qarab
tushayotgan nurning necha marotaba sinishini aniqlay olamiz.
Va bu orqali quyosh elementini aynan qanday piramidalar bilan
qoplanish kerakligini bila olamiz. Agar piramidalar orasida
nur to’rt marotaba sinyapti deb tasavvur qilsak har bir sinish
burchaklari va piramida asosidagi burcha orasidagi bog’lanish
2-formulada keltirilgan. Bunga ko’ra piramida asosidagi burchak
qanday oraliqda bo’lishi kerakligini aniqlay olamiz. Demak
piramidalarning asosidagi burchak 64.3<
α
<80 oralig’ida bo’lishi
kerak.
Rasm-1: Ikki
piramida orasida nurlarning qaytishi 1
2
3
4
3
5
2
3
7
a a a a a a a a π π π =
=
−
=
−
=
−
(2)
Bu yerda
α
— piramida asosidagi burchak.
2
arctan
h a d
=
(3)
Bu yerda h — piramida balandligi, d — piramida asosining
kengligi.
Agar har bir sinishda qaytarish koeffitsientlarini piramida
asosidagi burchakka bog’liq funksiya desak, u holda umumiy
qaytarish koeffitsienti 4-formulada keltirilganidek har bir
sinishdagi qaytish koeffitsientlari ko’paytmasiga teng.
1
1 2
2 3
3 4
4
( )
( ) ( ) ( ) ( )
R a r a r a r a r a =
(4)
Bu yerda: r
1
(
α
), r
2
(
α
), r
3
(
α
), r
4
(
α
) — piramida asosidagi
burchakka bog’liq bo’lgan qaytarish koeffitsientlari. Ularni
frenel formulalaridan topa olamiz [2].
1
2
1
2
cos( )
cos( )
( )
cos( )
cos( )
k k k k k k n a n r a n a n γ γ −
=
+
(5)
Umumiy qaytish koeffitsienti piramida asosidagi
burchagining funksiyasi ekanligini hisobga olsak, u holda bu
funksiyani piramida asosidagi burchak bo’yicha hosila olib
nolga tenglasak u holda, funksiyaning ekstremum nuqtasini
topa olamiz.
( ) ( ) ( )
( )
( ) ( ) ( )
( )
( ) ( ) ( )
( )
( ) ( ) ( )
( )
4
3
1
2
3
1
2
4
2
1
1
3
4
4
2
3
0
dr dr r r r r r r d d dr dr r r r r r r d d α α α α α α α α α α α α α α α α α α α α +
+
+
+
=
(6)
Yuqoridagi 6-tenglamani analitik hisoblashni imkoni
bo’lmagani uchun, sonli uslubda hisoblash uchun C# 6.0
dasturlash tilida dastur tuzdik va u yordamida piramida
asosidagi burchak
α
=73.12
0
bo’lishi kerakligi ma’lum bo’ldi.