|
487
“Young Scientist” . # 4 (294) . January 2020
Young Scientist O’zbekiston
Young Scientist O’zbekiston
Xujasta toli’e, zebanda mohe
Ba soli xurram on mohi dil-afro‘z
Zi modar dar vujud omad ba Navro‘z [Jalol Tabib, 2001: 4].
Navro‘z ulg‘ayib ta’lim olib, barcha ilmlarda bilimdon
bo‘lib yetishadi; keyin ov bilan shug‘illanadi, qurol-aslihani
yaxshi ishlatishni bilgan mohir ovchi bo‘ladi. U bir kecha
tushida bir sohibjamol qizni ko‘rib, unga g‘oibona oshiq
bo‘ladi. U go‘zal Navro‘zning tushida ismini “Gul”, Farxor
mulkidan bo‘lganini aytib, o‘zini tanitadi. Ammo Navro‘z
uyg‘onib uni topa olmaydı:
Shabe dar xob did on olam-afro‘z
Ki bude bomdodi ro‘zi Navro‘z
Zi dar boz omadash sarve xiromon
Ba dastash sog‘are dode ki biston
Bipursidash, ki ay gulrux kudomi
Begu to az kujoe-yu chi nomi?
Javobash dod on sarv az sari noz
Ki ay shohi javonbaxti sarafroz
Gulam xonandu dar Farxor bosham
Dar in buston guli bixor bosham [Jalol Tabib, 2001: 5].
Navro‘z bir kun Gulni izlab yurarkan, bir karvonga duch
keladi. U karvonda ismi Bulbul bo‘lgan bir chiroyli yigit bilan
tanishadi, u ham Farxordan ikan. Navro‘z undan Gulning
ahvolini so‘rab bilib oladi. Gulga bir noma yozib, Bulbulning
qo‘lidan yuboradi. Gul doyasi Susanni Bulbulning yoniga
yuboradi, nihoyat Bulbul bilan uchrashib, Navro‘zning
ahvolidan ogoh bo‘ladi. Boshqa tamonda, Farruxshoh o‘g‘li
Navro‘zning holidan xabardor bo‘lib unga nasihat qiladi. Ammo
Navro‘z Farxor mulkiga ketish uchun ruxsat so‘raydi. Otasi
oxir uni Bahman otli bir keksa qumandonga qo‘shib, choparlar,
navkarlar va qimatli sovg‘alar bilan Farxorga jo‘natadi. Ammo
yo‘lda Bahman unga xiyonat qilib, chaparlar va boyliklarni
olib, Navro‘zni yolg‘iz tashlab o‘z vatani bo‘lmish Gurgonga
ketadi. Faqat Navro‘zning o‘zi yolg‘iz ko‘p mashaqqatlarni
tortib Farxorga boradi. Bulbulni topib, u orqali Gul bilan
ko‘rishadi. Gul ham Navro‘zning maktubini o‘qib, sifatlarini
eshitib, ko‘rmasdan unga oshiq bo‘lgan edi. Ammo Gulni otasi
uni Chin (Xitoy) xoqoniga hadiya qilgan edi. Shu payt hojiblar
Gulni olib ketgani kelib qoladilar. Gul va Navro‘z bundan
ko‘p parishon, ammo Gul doyaning tavsiyasi bilan Navro‘zni
o‘zi bilan olib ketishga qaror qiladi. Kecha ular yo‘lda bo‘lgan
paytda qattiq bo‘ron boshlanib, navkarlar yo‘ldan adashadi va
Gul bilan Navro‘z yo‘lda qoladilar. Ular ikovi tog” va cho‘llarni
kezib, charchab bir yerda yotgan edilar. Ularni Yaldo nomli,
qora tanli tutib olib Xitoy xoqoniga sotadi. Ammo xoqon ularni
tanimaydi, e’zoz bilan butxonaga yuboradi. Bu orada hojiblar
kelib, xoqonga Gulning yo‘qolganidan xabar beradilar. Xoqon
g‘am va hasratdan jon beradi. Butparastlar shohning o‘limidan
o‘z holiga tushib qolganidan foydalangan Gul va Navro‘z
butxonadan qochadilar. Ular cho‘lga chiqib, susiz qoladilar,
su izlab yurganlarida ularning o‘ngidan bir uy chiqadi, uyga
borib xirqa kiygan bir hilachini ko‘radilar va boshlaridan o‘tgan
voqialarni unga hikoya qiladilar. U esa ularni Shayx Najdiy
digan bir riyokor zohidning yoniga olib boradi. Zohid ularni
mehmon qilib dasturxon ochtiradi. Karomat ko‘rsataman deb,
duo va ta’viz berib, oldlaridagi zar va zivarlarni olib qoladi.
Ammo Navro‘z bilan Gul bularning firebkorligini onglab,
kechalab Shayx Najdiy va odamlaridan qochib yo‘l oladilar.
Kunduzi kelib, daryodan o‘tish maqsadida kemaga minadilar,
faqat baxtga qarshi bo‘ron qo‘zg‘alib kema sinadi va Gul bilan
Navro‘z ikki taxta pora ustida hushdan ketgan holda, har qaysi
bir boshqa tamondagi qirg‘oqqa chiqadi. Javhar digan bir
xidmatchi Gulni topib olib, Adn podishohi Rabishohga tortiq
etadi. Podishoh farzandsiz bo‘lgani sababli, xursand bo‘lib,
Gulni o‘ziga farzand o‘qiydi va Gul saroyda yashay boshlaydi.
To‘lqin qirg‘oqqa chiqarib tashlagan Navro‘zni esa Shurta
nomli bir keksa baliqchi topib oladi. Navro‘z bimor edi, uni
bir necha muroqabatdan keyin Yaman podishohi Badi’shohga
sotadi. Podishoh uni doruxonaga yuborib tadovi qildiradi,
ahvolidan xabardar bo‘lib o‘ziga suhbatdosh qilib oladi.
Navro‘z bilan Gul’ning otalari — Shoh Farrux va Shoh
Mushkin farzandlarini axtarib chiqqan holda- birlariga duch
kelib, tanishadilar va g‘am va qayg‘ularini unitish uchun Haj
qilgani Makkaga qarab yo‘l oladilar.
Adan va Yaman podishohlari aro xusumat bor edi, shuning
uchun Adan shohi Rabi lashkar yig‘ib Yaman podishohi bilan
urushga otlanadi. Yaman podishohi Badi” ham, lashkar tortib
mudofaa’ga chiqadi. Yamanli pahlavon Bahrom qo‘lida Adan
lashkari muborizlaridan bir necha kishi halok bo‘lganindan
so‘ng, nochor Gul maydonga chiqib Bahromni o‘ldiradi va
boshqa hech muboriz uni yinga olmaganidan, Yaman lashkari
tamonidan Navro‘z Gul bilan jang maydoniga chiqadi. İkovlari
ko‘p olishgandan keyin bir-birlarini tanib hushdan ketadilar.
İkki podishoh ham bularning sarguzashtidan xabardor bo‘lib
urushdan qo‘l tortib, sulh qiladilar va Haj mavsimi bo‘lgani
uchun Gul ve Navro‘z doxil hammalari Ka’ba ziyoratiga
boradilar. Haj marosimida Gul va Navro‘z farzandlarini tilab
duo qilib turgan otalarini ko‘rib qoladilar. Ular farzandlariga
qovushganlaridan nihoyatda shodmon bo‘lib, so‘ngra Yaman
va Adan podishohlari bilan ham, tanishadilar va Ka’bani tavof
qilgandan keyin Madinaga boradilar va Payg‘ambar (s. a.v.)
ravzasini ham ziyorat qiladilar. Endi to‘rt podishoh bo‘lib
Makkada Gul va Navro‘zning nikohini bog‘laydilar. Keyin ular
o‘z yurtlariga qaytib kelib baxt va saodatda hayot kechirishga
boshlaydilar:
Gulu Navro‘z bo ham aqd bastand
Ba Navro‘ze miyoni Gul nishastand
V- az on jo shodu xurram boz gashtand
Hama bo yak-digar damsoz gashtand
Ba yak sol in hama zahmat kashidand
Ba vaqti gul ba joi xud rasidand… [Jalol Tabib, 2001: 65].
2- Mavlono Haydar Xorazmiyning “Gul va Navro‘z”
manzum dostoni ham, mavzu jihatdan Jalol Tabibning asari
bilan bir xel. Shuning uchun tadqiqotchilar turkiy “Gul va
Navro‘z”ni mazkur forscha “Gul va Navro‘z” tarjumasi deb
urg‘ulab kelmoqda. Shu jumladan 1960-yilda Mavlono Lutfiy
divonini bir qo‘lyozma nusxasini tafsilotli muqaddama bilan
İstanbul Bilim yurti adabiyot fakultetida nashr etgan Professor
İsmoil Hikmat Ertoylon, Jalol Tabib forscha “Gul va Navro‘z”
dostonini, qo‘limizdagi Haydar Xorazmiy asarini ko‘zda tutib,
Do'stlaringiz bilan baham: |
