Cell Division Mitosis

Ҳужайралар бўлиниши. Митоз

Организмнинг барча органлари бир ҳужайрадан ривожланади.

• Организмнинг барча органлари бир ҳужайрадан ривожланади.
• Бир ҳужайра бутун организмни ташкил этади.

Ўсиш ва репродукция ҳужайранинг асосий кўрсаткичи ҳисобланади. Барча ҳужайралар кўпаяди, ҳар бир ҳужайра бўлиниш йўли билан бошқа қондош ҳужайрадан ҳосил бўлади.

Янги ҳосил бўлган қондош ҳужайра ўса олади ва бўлина олади.

Мазкур ўсиш ва бўлиниш жараёни бир ҳужайрагаҳмиллион ҳужайрадан иборат бўлган тузилмани шакллантириш жимконини беради.

• Ҳужайралар бўлинишининг аввалида модда алмашинуви, ДНК репликацияси ва ҳужайраларнинг ўсиши каби фаол жараёнлар амалга ошади.

Ҳужайралар такрор (дубликат) яратиладиган жараён кетма-кетлиги геномларда белгиланади. Барча модда алмашинуви ва икки қондош ҳужайрага бўлиниш жараёнлари ҳужайранинг яшаш даври ёки ҳужайра цикли деб аталади.

Ҳужайра циклининг давомийлиги организм ва ҳужайра типига боғлиқ бўлади.

Ҳужайра цикли икки асосий фазаларга бўлинади:

• Ҳужайра цикли икки асосий фазаларга бўлинади:
• интерфаза
• Митоза фазаси (Фаза M )

Интерфаза бу ҳужайранинг бўлиниши, ўсиши ва ДНК репликациясига ўтишга тайёрланаётган оралиқ вақтдир. Бу икки кетма-кет ўтадиган митотик фазалар ўртасида содир бўлади. Давомийлиги 95%дан ортиқ ҳужайра цикли муддатини ташкил этади.

• Интерфаза бу ҳужайранинг бўлиниши, ўсиши ва ДНК репликациясига ўтишга тайёрланаётган оралиқ вақтдир. Бу икки кетма-кет ўтадиган митотик фазалар ўртасида содир бўлади. Давомийлиги 95%дан ортиқ ҳужайра цикли муддатини ташкил этади.

• Митотик фаза ҳужайралар бўлиниши ёки митоз бўлиб ўтадиган фазадан иборат. Ядронинг бўлиниши, аниқроғи ўхшаш хромосома (кариокинез)нинг бўлиниши билан бошланиб, одатда цитоплазма (цитокинез) бўлиниши билан якунланади.

M фаза деб эквационал бўлинишга айтилади.

• M фаза деб эквационал бўлинишга айтилади.
• Митоз қуйидаги тўрт фазага бўлинади:
• профаза
• метафаза
• анафаза
• телофаза

ПРОФАЗА:

• ПРОФАЗА:
• хромосомали материал ихчам митотик хромосоманинг шаклланишига конденсациялайди, яъни энергияни тўплаб беради.
• хромосомалар центромер билан биргаликда бирлашган икки хромотиддан таркиб топади.
• митотик урчуқсимонлик йиғила бошланади.
• ҳужайрада Гольджи комплекси, эндоплазматик ретикулум, ядроча ва ядро қобиғи кўринмайди.

Метафазалар:

• Метафазалар:
• ядро (ҳужайра) қобиғи таркибий қисмида бўлиниш содир бўлади.
• хромосомалар конденсацияси якунланади.
• бу босқичда хромосома центромер билан сақланиб қолиб,икки қондош хроматиддан шаклланади.
• урчуқ толалари хромосома центромерида бирлашади.
• хромосомалар урчуқ экватори томон ҳаракатланади ва урчуқнинг икки қисмидаги толалар орқали метафаза текислигида тенглашади.

Анафаза:

• Анафаза:
• барча хромосомалар ҳужайра экватори текислигида жойлашган бўлиб, бир вақтда икки қондош хромотидларга бўлинади, улар бўлажак ҳужайра ядроси хромосомалари деб номланиб, ҳужайра қутбига қарама-қарши йўналишда кўчиб ўтишни бошлайди
• центромерлар бузилиб кетади ва хромотидлар бўлинади.
• хромотидлар ҳужайра қутбига қарама-қарши йўналишда ҳаракатланади.

Телофаза:

• Телофаза:
• хромосомалар деконденсацияланишнинг мувофиқ қисмига етади ва ўз ягоналигини йўқотади. Индивидуал хромосома энди кўринмайди ва хроматинли материал, одатдагидек, икки қисмдан иборат массани жамлайди.
• урчуқнинг қарама-қарши томонидаги кластер хромосомалари ва уларнинг идентиклиги дискрет элементлари каби йўқолади.
• ядро қобиғи атрофга хромосома кластерларини тўплайди.
• ядроча, Гольджи комплекси ва ЭР янгидан шаклланади.

Цитокинез:

• Цитокинез:
• митозда нафақат хромосома ўзига қарашли ядро (кариокинез)га бўлинади, балки ҳужайранинг ўзи алоҳида жараён ёрдамида цитокинез деб аталган, икки ўзига қарашли ҳужайраларга бўлинади.

Ҳайвон ҳужайрасида бўлиниш плазматик мембранада ҳосил бўлувчи борозд йўли билан эришилади. Бороздлар мунтазам равишда бешга бўлиниб, охир оқибатда марказда бирлашади ва ҳужайра цитоплазмасини икки қисмга ажратади.

• Ҳайвон ҳужайрасида бўлиниш плазматик мембранада ҳосил бўлувчи борозд йўли билан эришилади. Бороздлар мунтазам равишда бешга бўлиниб, охир оқибатда марказда бирлашади ва ҳужайра цитоплазмасини икки қисмга ажратади.

Ўсимлик ҳужайраларида шаклланиш ҳужайра марказий қисмида бошланади ва ташқи томонга кўндаланг деворга етиб бормагунча ўсишда давом этади. Янги ҳужайра деворининг шаклланиши ҳужайра пластинкасининг шаклланиши деб номланган, оддий ўзидан аввалги ҳужайра шаклланишидан бошланади.

• Ўсимлик ҳужайраларида шаклланиш ҳужайра марказий қисмида бошланади ва ташқи томонга кўндаланг деворга етиб бормагунча ўсишда давом этади. Янги ҳужайра деворининг шаклланиши ҳужайра пластинкасининг шаклланиши деб номланган, оддий ўзидан аввалги ҳужайра шаклланишидан бошланади.

Митознинг аҳамияти:

• Митознинг аҳамияти:
• митоз ёки эквационал бўлиниш, одатда, фақат диплоид ҳужайралар билан чегараланади.
• диплоидли бир хил генетик тўлдирувчилари билан ўзига қарашли ҳужайраларни ишлаб чиқаради.
• кўп ҳужайрали организмларни ўстиради.
• эпидермиснинг юқори қатламида, ичак ҳужайралари ва қонда ҳужайралар алмашинувидаги янги ҳосилаларда содир бўлади.
• ўсимликларда митотик бўлиниш меристематик тўқималар, масалан, апикал меристемалар ҳужайраларида ва камбияда содир бўлади.

Митоз ҳақида умумий тасаввурлар

Эътиборингиз учун раҳмат