Ц и Суо- л с ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Уълуксиз таълим ижодкор, ижтимоий фаол, маънавий бой 
шахсни шакллантирувчи ва юқори малакали рақобатбардош 
кадрлар тайёрлашда олдинда боришлик учун зарур шароитлар 
яратади. Таълимнинг турлари: мактабгача, умумий ўрта, шрта 
махсус, касбий, олий, олий таълимдан кейинги, мактабдан 
ташқари, малака ошириш ва кадрлар қайта тайёрлаш.
Куйидагилар узлуксиз таълимнинг асосий тамойиллари 
ҳисобланади:
- таълимнинг устуворлиги — уни ривожлантириш биринчи 
ўриндаги вазифалар, билимнинг, маълумотликнинг ва юқори 
салоҳиятнинг қадрлилиги;
- таълимни демократлаштириш -  таълим ва тарбия 
усуслларини танлашда таълим муассасаси мустақиллигини 
кенгайтириш, 
таълимни 
бошқаришда 
давлат-жамоатчилик 
тизимига ўтиш;
- таълимни инсонпарварлаштириш -  инсон қобилиятини 
юзага чиқариш, унинг турли таълимга бшлган эҳтиёжларини
28

---

қондиршп, миллий ва умуминсоний қадриятлар устуворлигини 
таъминлаш, шахс, жамият ва атроф муҳит муносабатини 
уйгунлапггириш;
- таълимни гуманитарлаштириги - таълим олувчиларда 
эстетик бой дунёқарашни,юқори ахдоқийликни, маданият ва 
ижодий фикрлашни шакллантириш;
- таълимни миллий йўналганлиги - унинг миллат тарихи, халқ 
анъаналари ва урф-одатлари ҳамда 
Ўзбекистон халқлари 
маданиятини бойитиш, бошқа халқлар тарихи ва маданиятига 
хурмат билан боғлиқлиги;
- таълим ва тарбиянинг ажралмаслиги;
- ицтидорли ёишар билан ишлаш - уларга юқори савияда 
билим, 
кўникма 
ва 
малака 
олишлари, 
қобилиятларини 
ўстиришлари учун шароит яратиш.
Ф ан Кадрлар тайёрлаш миллий модели доирасида: кадрлар 
тайёрлаш тизимида фойдаланиш учун табиат ва жамият 
ривожланишининг 
қонуниятлари 
тўғрисидаги 
ғояларни 
ўйғунлаштиради ва улар хдқида янги назария ва амалий билимлар 
яратади; олий малакали илмий ва педагогик кадрлар тайёрлашни 
амалга оширади; кадрлар тайёрлаш жараёнини илмий-тадқиқий 
таъминлаш инфратузилмасини яратади; ахборот технология- 
лардан фойдаланиш учун билимнинг турли соҳаларига таалуқли 
маълумотлар жамғармасини ташкил қилади.
Ишлаб чиқаришнинг Кадрлар тайёрлаш миллий модели 
доирасидаги вазифа қуйидагича: иқтисод рақобатбардошлигини 
таъминлаш учун мутахассислар рўйхати, микдори ва сифатини 
белгилаш; ўз тасарруфида мавжуд бўлган моддий-техникавий, 
ходимлар, молиявий ва бошқа ресурсларни бериб, кадрлар 
тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малака оширишда узлуксиз таълим 
тизимига кўмаклашиш; 
турли шаклларда таълим ва фан 
уйғунлашишини ривожлантириш.
2.4. 
Менежмент етакчи м актабларининг ривож ланиш
хусуснятлари.
Республикамиз бозор иқтисодиётига утиш муносабати билан 
ходимлар масаласини яхшилаш давр талаби бўлиб қолди.
2 9

---

Р е е п у б л и к а д а
ходимларни танлаш, қайта тайёрлаш ва уларнинг 
малакасини ошириш ишларини яхши йўлга куйиш борасида бир 
қатор кузга куринарли ишлар амалга оширилди. Бошқарув фани 
ва амалиёти меҳнатнинг ижтимоий тақсимоти маҳсули сифатида 
вужудга 
келган. 
Бошқарув 
зарурияти 
меҳнатнинг 
жамоа 
хусусияти ва одамларнинг мулоқотга бўлган эҳтиёжи билан 
белгиланади. Бошқарув фани иқтисодий фанлар мажмуига киради. 
У математика ва табиий фанлар билан узвий боғлиқ.
Жамият бозор иқтисодиётига ўтиши фан, таълим ва ишлаб 
чиқариш соҳаларида туб ўзгаришларга олиб келди. Таълим 
хизматлари фан. 
таълим ва ишлаб чиқаришда энг янги 
телекоммуникация 
ахборот 
технологияларини жорий этиш 
асосвда айниқса шитоб билан ривожланмокда.
Инглизча “тапа§ешеп1” сўзи лотинча “тапи з” (кўл) сўзидан 
ясалган ва “бошқарув” (раҳбарлик) деган маънони англатади.
Бошқарув - тараққиётнинг ҳар қандай босқичида жамиятга хос 
бўлган ички хусусиятдир. Бу хусусият умумий характерга эга. Бу 
хусусият ижтимоий жамоа меҳнатида, турмуш ва меҳнат 
жараёнида кишиларнинг ўзаро алоқада бўлиши, ўз моддий ва 
маънавий фаолиятининг маҳсулотини алмаштириш заруриятидан 
келиб чиқади.
Меҳнат ҳамма даврларда ижтимоий характерда бўлган. Чунки, 
жамият қонунлари шуни тақозо этади. Инсонлар дунёга келиб, 
онгли ҳаётларини бошлаши биланоқ биргаликда ишлашга эҳтиёж 
сезганлар. Бу зарурат турли даврларда турлича кечган. Барча 
даврларга хос 
ягона хусусият 
бошқарув 
жараёни билан 
изоҳланади. Жамият тараққиётининг маълум бир босқичида 
жамиятнинг алоҳида қобилият ва билимларга эга бўлган кишилар 
томонидан 
бошқарилишига 
эҳтиёж 
пайдо 
бўла 
бошлади. 
Кейинчалик бошқарувчи кишилар сони кўпая бориб, алоҳида 
ижтимоий гуруҳга, сўнг табақага айлавдилар. Бу ижтимоий табақа 
кенгайиб, давлат деб номланадиган бошқарув органи пайцо бўла 
бошлади.
Бозор иқтисодиёти шароитида таълим тизими ижтимоий 
хизматлар соҳасига киритилади. Давлат ўз фуқароларига таълим
30

---

ва тарбия бериш ҳақида ғамхўрлик қилишига, таълимни 
мустаҳкамлаши ва ривожлантиришига қарамай, таълим-тарбия 
тизими бозор қонунларига мувофиқ фаолият кўрсатади. Ишлаб 
чиқаришнинг асосий мақсади - даромад олиш. Хизматлар, шу 
жумладан таълим хизматлар анча баланд бозор қийматига эга. 
Уларни жисмоний шахслар (талабалар, ота-оналар), буюртма- 
чилар (ишлаб чиқариш) ва давлат тўлайди. Интеллект - ҳар 
қандай мамлакатнинг энг муҳим бойлиги.
Менежмент корхона ва муассасани бошкдршшшнг, жамият 
эҳтиёжларини бозор иқтисодиёти шароитида товарлар ишлаб 
чиқариш ва хгоматлар кўрсатиш йўли билан янада яхшироқ 
қондиришга қаратилган замонавий тизимидир.
Ҳозирги вақтда барча ташкилотлар - ҳукумат муассаса- 
ларидан тортиб университетларгача - менежментга муҳтож. 
Менежмент - серқирра бошқарув фаолияти. Бунда кўллани- 
ладиган “менежер” тушунчаси бошқарувчи, мудир, раҳбар, 
ташкилотчи, директор деган маънони англатади. Бинобарин, у, 
биринчидан, бошқарув жараёнида қўлланилади, бошқарувни 
амалга оширувчи одамлар гуруҳини ифодалайди. Иккинчидан, 
ижтимоий бошқарувга, ташкиллаштиришнинг инсоний омилига 
тегишли.
Замонавий менежер бошқарув фанининг умумий асосларини 
билиши, 
шунингдек 
бошқарув 
стратегияси, 
инновациялар, 
маркетинг, ходимларни бошқариш соҳасида махсус билим ва 
кўникмаларга эга бўлиши лозим. Бу ва бошқа кўп сонли билимлар 
ва кўникмалар бошқарув фанини, унинг қонунлари, усуллари ва 
воситаларини ўрганиш, 
ахборот билан ишлаш 
жараёнида 
ўзлаштирилади. Бошқарув фаниншг ўзи ҳам янги ғоялар ва 
бошқарув концепцияларини илгари суриши ва ишлаб чиқиши 
боис, иенежментдан гаълим бериш узлуксиз хусусият касб этади.
Ташкилот раҳбари меҳнатининг мазмуни ўзига хос хусусиятга 
эга ва муҳандис ёки педагог меҳнагидан фарқ қилади. Масалан, 
корхона директори ёги қурилиш ташкилоти раҳбари муҳандислик 
иши билан деярли шуғулланмайди, худди шунингдек олий ўқув 
юрти ректори ҳам педагогик фашшят билан шуғулланмайди,
31

---

чунки раҳбарга хос бўлган ва шахсан жавоб берадиган 
вазифаларни ҳал қилади.
Хўш, ҳар қандай ташкилот раҳбари нима билан шуғулланади, 
унинг меҳнати мазмунини нима ташкил этади? Энг аввало 
режалаштириш ва режанинг бажарилишини таҳлил қилиш, 
кадрларни танлаш, жой-жойига кўйиш ва улар билан бевосита 
ишлаш, ташкилий ва молиявий фаолият, ишни ва қарорларнинг 
бажарилишини назорат қилиш.
Олий ўқ\Т! юрти раҳбари жамоа ёрдамида раҳбарликни амалга 
оширади, ходимлар фаолиятини режалаштиради, ташкиллаш- 
тиради 
ва қўйилган 
мақсадларга эришишга йўналтиради. 
бошқарув қарорларини ўз вақтида қабул қилиш ва амалга ошириш 
учун шахсан жавоб беради,
Ташкилот мақсадларига эришиш - раҳбарнинг бош вазифаси. 
У ташқи шароит талабларига мувофиқ ташкилотга мунтазам 
равипда йўл кўрсатиши лозим. Стратегик раҳбарликни амалга 
опшриш учун фаолиятни оптималлапггириш дастурини ишлаб 
чиқиш имкониятини берадиган кенг дунёқарашга эга бўлиш талаб 
этилади.
Замонавий раҳбарликнинг асосий воситаларидан бири -
одамлар билан самарали алоқаларни йўлга қўйиш. Раҳбар 
жамоадаги кайфият ва фикрларни ўз вақтида илгаши, ишонтириш 
қобилиятига эга бўлиши лозим.
Шундай қилиб, олий ўкув юртида раҳбар фаолиятининг 
мазмуни давлат, олий ўқув юрти, ходимлар ва талабаларнинг 
мақсадларига эришишни таъминловчи ўзаро боғланган вазифалар: 
режалаштириш, ташкиллаштириш, бошқариш, мотивлаштириш, 
таълим жараёни ва натижаларини назорат қилишни изчил 
таъминлаш билан белгиланади.