|
Qarshi tumani mahalliy byudjeti daromadlari va xarajatlarini moliyalashtirish mexanizmini o'rganish
Mahalliy byudjetlar O’zbekiston Respublikasining byudjet tizimining muhim tarkibiy qismini tashkil etadi. Ular davlat hokimiyatining har bir mahalliy organi o’z faoliyatini amalga oshirishi uchun uning ixtiyorida aniq moliyaviy baza yaratadi. Mahalliy byudjetlar tizimi mahalliy talab extiyojlarni to’liqroq hisobga olish hamda davlat tomonidan markazlashgan tartibda amalga oshiradigan tadbirlar bilan to’g’ri olib borish imkonini beradi.
Mahalliy byudjetlarning davlat byudjet siyosatidagi tutgan o’rni mahalliy byudjetlar daromadlarini tashkil etish hamda uning tarkibini belgilashda moliyaviy asos hisoblanadi.
Mahalliy byudjetlar moliyaviy mustaqilligini ta’minlash uchun ularning daromadlar bazasini ham mustahkamlash lozim. Buning uchun daromad olishni markazsizlashtirish lozim, bu mahalliy boshqaruv organlarini iqtisodiy bazani rivojlantirishga va o’z qaramog’ idagi hududlarga investitsiya kiritishga xarakatlantiradi va natijada soliq tushumlarini ko’paytiradi. Shuningdek, mahalliy boshqaruv organlariga mahalliy soliqlar va tushumlar doirasida moliya siyosatini yurg’izishda imkoniyat berilishi resurslarni samarali boshqarishga rag’bat uyg’otadi.
Mahalliy byudjetlarning davlat byudjet siyosatidagi tutgan o’rni mahalliy byudjetlar daromadlarini tashkil etish hamda uning tarkibini belgilashda moliyaviy asos hisoblanadi.
Byudjet tashkiloti va byudjet mablag’lari oluvchilarning O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti hisobidan xarajatlari byudjetdan ajratiladigan mablag’lar doirasida va ularning xarajatlar smetalarida ko’rsatilgan maqsadlarda amalga oshiriladi.
Qarshi tumani moliya bo’limining 2017-yil yakunlari bo’yicha daromadlari hajmini asosiy qismini ya’ni, 64,7%ni turli xildagi soliqlar, 6,9%ni jarimalar, Mahalli yig’imlar 10,22%ni qolgan 18,18%ni boshqalar tashkil etadi (1-ilova).
Mahaliy byudjetlar xarajatlarini rejalashtirishda O'zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi rejadagi daromadlaridan kelib chiqadi, hududlar esa o'z xarajatlarini rejalashtirishda ehtiyojlaridan kelib chiqadi. Byudjet jarayonida mahalliy byudjetlarning eng maqbul xarajatlari rejasi aniqlanadi, bu reja esa byudjetning daromadlar bazasidan kelib chiqadi. Ba'zi salbiy holatlarni bartaraf etish maqsadida mahalliy byudjetlar xarajatlari me'yor asosida amalga oshiriladi. Hozirgi bosqichda mahalliy byudjetlar xarajatlarini jon boshiga to'g'ri keldigan me'yorlar asosida sohalar bo'yicha aniqlash`, bunda tuman koeffitsiyentlarini hisobga olish eng oddiy va alternativ usulga aylandi.
O'zbekiston Respublikasining “Byudjet tizimi to'g'risida”gi qonunining 23-moddasiga asosan Qoraqalpog'iston Respublikasi byudjetidan va mahalliy byudjetlardan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda quyidagilarga mo’ljallangan xarajatlar moliyalashtiriladi:
1. Fan, ta'lim, madaniyat, sog liqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport, (Qoraqalpog'iston Respublikasi byudjeti, viloyatlar va Toshkent shahar byudjetlaridan moliyalashtiriladigan byudjet tashkilotlari bo'yicha).
2. Ijtimoiy ta'minot.
3. Aholini ijtimoiy himoya qilish.
4. Qoraqalpog'iston Respublikasi davlat hokimiyati va boshqaruv organlari hamda mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatini ta'minlash.
5. Iqtisodiyot turli tarmoqlarining Qoraqalpog'iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar byudjet tashkilotlarini saqlash.
6. Qonun hujjatlariga muvofiq iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirishning maqsadli dasturlari va tadbirlarini amalga oshirish.
7. Qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa maqsadlar.
Shuningdek, mahalliy hokimliklaming moliyaviy mustaqilligini kengaytirish maqsa dida “Byudjet tizimi to’g'risida”gi qonunning 32-35 moddalariga muvofiq yil boshida mahalliy byudjet hisob raqamida shakllangan erkin qoldiq va choraklar yakunida daromadlarning rejadan oshirib bajarilgan qismini turli ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlarga yo'naltirish huquqi belgilangan. Ayni vaqtda mahalliy byudjetlarning xarajatlar tarkibida ijtimoiy-madaniy tadbirlar xarajatlari juda tez sur'atlarda fan, ta'lim, sog’liqni saqlashga xarajatlarning oshishi tufayli ko'paymoqda, bu esa shu byudjetdan moliyalashtiriladigan ijtimoiy soha muassasalari ko'payishi va ilmiy- tekshirish ishlarini kengayishi, ma’muriy-territorial kompleksning rivojlanishi, mahalliy xo'jalikni boshqarishni avtomatlashtirilishi bilan bog'liq bo'ladi.
Byudjet tashkilotlari xarajatlarni qoplash uchun byudjetdan ajratiladigan mablag’lardan tashqari boshqa daromad manbalari mavjud bo’lganda, mazkur ko’rsatilgan mablag’lar bo’yicha ham daromadlar va xarajatlar smetalarini tuzadi.
Byudjet tashkilotlari va byudjet mablag’lari oluvchilar xarajatlar smetalarini, daromadlar va xarajatlar smetalarini, shuningdek shtat jadvallarini normativ-huquqiy hujjatlar asosida mustaqil ravishda tuzadilar.
Umumta'lim maktablari, maktabgacha ta'lim muassasalari va tibbiyot muassasalarining xarajatlar smetalari, daromadlar va xarajatlar smetalari hamda shtat jadvallari markazlashtirilgan moliya-buxgalteriya xizmatlari tomonidan tuziladi, ro’yxatga olinadi, shuningdek tegishli jamlanma smetalariga va shtat jadvallariga umumlashtiriladi.
Xarajatlar smetalari, daromadlar va xarajatlar smetalari, shtat jadvallari, shuningdek jamlanma xarajatlar smetalari va shtat jadvallari bir moliya yili muddatiga, mavsumiy yoki yil mobaynida tuzilgan tashkilotlar bo’yicha esa, ularning mazkur moliya yilidagi faoliyat ko’rsatish davriga tuziladi va amal qiladi.
Byudjet tashkilotlari va byudjet mablag’lari oluvchilarning xarajatlari byudjet to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan hollarda vaqtinchalik xarajatlar smetasi asosida amalga oshiriladi.
Xarajatlar smetalarini, daromadlar va xarajatlar smetalarini tuzishda mehnatga haq to’lash miqdorlari va shartlari, tovarlar (ishlar, xizmatlar) uchun narx va tariflar:
barcha tashkilotlar (mavsumiy yoki moliya yili mobaynida yangidan tuzilayotgan tashkilotlardan tashqari) bo’yicha — mazkur smetalar tuzilayotgan moliya yilining 1 yanvarida amalda bo’lgan shartlarda;
mavsumiy yoki moliya yili mobaynida yangidan tuzilayotgan tashkilotlar bo’yicha — mazkur tashkilot faoliyat ko’rsatishi boshlangan oyning birinchi sanasi holatiga ko’ra hisobga olinadi.
Xarajatlar smetasi, daromadlar va xarajatlar smetasi, vaqtinchalik xarajatlar smetalari, jamlanma xarajatlar smetasi, jamlanma daromadlar va xarajatlar smetasi, jamlanma vaqtinchalik xarajatlar smetalari, shuningdek shtat jadvallari va jamlanma shtat jadvallari so’mda tuziladi.
Moliya bo’limi tomonidan xarajatlar asosiy qismari ma’orif xarajatlari hamda sog’liq saqlashga yo’naltiriladi (2-ilova).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
