Byudjet hisobi va nazorati

Buxgalteriya hisobi schyotlari–
aktivlarning tarkibi, joylashtirilishi va shakllantirish 
manbalari hamda operatsiyalar bo‘yicha joriy aks ettirish, guruhlash, nazorat qilish 
usulidir. 
Schyotlarning har birida hisobga olinayotgan xo‘jalik mablag‘lari yoki ularning 
manbalarining boshlang‘ich holati hisobga olinadi, keyingi bo‘ladigan joriy 
o‘zgarishlar o‘z vaqtida aks ettirib boriladi. Natijada schyotlardan ayrim turdagi 
aktivlar yoki passivlar to‘g‘risidagi ma’lumotlarni istalgan paytda olish mumkin 
bo‘ladi. 
Debet
“Schyot nomi yoki raqami”
Kredit
5-chizma. Schyotning ko‘rinishi. 
Tashqi ko‘rinishi bo‘yicha schyotlar ikki ustundan iborat bo‘lgan jadval shaklida 
bo‘ladi. Schyotning nomi jadvalning yuqori qismida yoziladi. Ushbu jadvalning 
chap qismi “Debet” (D-t), o‘ng qismi “Kredit” (K-T) deb ataladi. “Debet” va 

---

61 
“Kredit” so‘zlari buxgalteriya hisobiga uning rivojlanish davri boshlanishida 
kiritilgan bo‘lib, bu so‘zlar XII asrlarda sotuvchi va bankir o‘rtasidagi hisob-kitob 
hamda kredit munosabatlarini aks ettirgan. 
“Debet” so‘zi lotincha bo‘lib “u qarzdor”, “Credit” so‘zi esa “ishondi” degan 
ma’noni bildiradi.
Schyotlarda mol-mulk va uning manbasining hisobot davri boshi hamda oxiridagi 
holati aks ettiriladi. Schyotlarga hisobot davrining boshiga ma’lumotlari 
buxgalteriya balansining aktiv va passiv qismlari moddalaridan olib yoziladi. Ushbu 
ma’lumotlar qoldiq yoki 
saldo
deb ataladi. Ayrim hollarda ba’zi bir schyotlarda 
saldo bo‘lmasligi ham mumkin. Debet va kreditda aktiv yoki passsivlarning 
tarkibidagi o‘zgarishlar aks ettiriladi. Hisobot davri ichida schyotning debet qismida 
yozilgan summalar 
debet oborot
, kredit qismiga yozilgan summalarini 
kredit oborot
deb ataladi. 
Buxgalteriya hisobi schyotlarini turkumlashdan asosiy maqsad amalga 
oshirilgan xo‘jalik muomalalarini umumlashtirish, olinadigan ma’lumotlarni 
soddalashtirishdan iboratdir. Shu bilan birga mablag‘lar harakati yuzasidan 
nazorat ishlarini to‘g‘ri tashkil qilishni ta’minlashdir.