Byudjet hisobi va nazorati

15-jadval. 
XO‘JALIK OPERATSIYALARI REESTRI
20 yil ______________ oyi uchun
t/r
Sana
Boshlang‘ich 
hujjatning 
nomi 
va 
raqami
Operatsiya 
mazmuni
Summasi
(so‘m)
Hisobvaraqlar 
korrespondensiyasi
Debet
Kredit
Demak, Bosh daftar shaklda ikki turdagi hisob registrlaridan foydalanish mumkin: 
1.
Bosh daftar. 
2.
Hisob obyektlari hisob vedomosti. 
Vedomostlarlar analitik hisob registlari hisoblanadi. 
Agar korxona hisob obyektlari hisob vedomostlarini ham yuritsa, u holda Bosh 
daftarga ma’lumotlar ham dastlabki xujjatlar, hamda vedomostlar ma’lumotlari 
asosida yozib boriladi. 
Bosh daftarning varaqlarida xo‘jalik jarayoninning bo‘lgan vaqtida, dastlabki hujjat 
tartib raqami, jarayon mazmuni, summasi, korrespondensiyalanuvchi schyotlar 
ko‘rsatiladi. 
Bu daftar registri asosida yuritiladigan ushbu shaklning qulayliklari quyidagilardan 
iborat. 
-
yozuvlar aniqligi hisob ishlarini tekshirishni osonlashtiradi; 

---

122 
-
hisob ishlari kamayadi; 
-
qo‘llaniladigan registrlar miqdori kamayadi; 
-
Sintetik schyotlar bo‘yicha aylanma qaydnoma tuzilishiga zaruriyat 
yuqoladi; 
-
hisob xodimlari ortiqcha mehnati qisqaradi. 
Yuqorida keltirib o‘tilgan afzalliklar bilan birga buxgalteriya hisobining Bosh daftar 
shaklini qo‘llashda ba’zi bir kamchiliklar vujudga kelib, ular quyidagilardan iborat. 
-
Korxona katta bo‘lsa, hisob ishlarini oqilona tashkil etish mumkin bo‘lmay 
qoladi; 
-
Kullaniladigan schyotlar miqdori ko‘payishi, xato yozuvlar aks ettirilishi 
ehtimolini oshiradi; 
-
hisob xodimlari o‘rtasida mehnat taqsimotini oqilona tashkil etilishini 
ta’minlamaydi. 
Ammo, yuqorida ta’kidlaganidek, buxgalteriya hisobining Bosh daftar shaklidan 
kichik korxonalar foydalanishi u yerdagi hisob ishlarini yaxshi olib borilishiga 
xizmat qiladi 
Bosh daftarda yil boshiga xar bir mablag‘ va ular bo‘yicha qoldiqlar aks ettirib 
chiqiladi. Keyin, jarayon mazmuni qatorida oy davomida xronologik tartibda xar bir 
dastlabki xujjat asosida xo‘jalik jarayonlari yozib boriladi. Bunda, sodir bo‘lgan 
jarayonga 
taaluqli 
summa, 
ikki 
yoqlama 
yozuv 
usuliga 
ko‘ra, 
korrespondentsiyalangan schyotlar debeti va kreditida yoziladi. 
Oy oxirida har bir schyot bo‘yicha debet va kredit oborotlari aniqlanadi va 
jami debet va kredit oborotlari jamlanib, ular tengliligi taqqoslash orqali tekshiriladi. 
Debet va kredit oborotlar yig‘indisi tengligi hisob ishlari to‘g‘ri aks ettirilganligini 
bildiradi. Debet va kredit oborotlarda aniqlangan summa o‘zaro teng bo‘lishi bilan 
birga «Tekshiruv summasi» qatoridagi jami summaga ham teng bo‘lishi kerak. 
Shundan so‘ng, xar bir schyot bo‘yicha oy ohiriga qoldiq hisoblab chiqiladi. Oy 
ohiriga aniqlangan qoldiq summalar aktiv schyotlarda debet tomonida, passiv 
schyotlarda kredit tomonida aks ettirilib, ularning o‘zaro teng bo‘lishi shartdir. 
So‘nggra, ushbu aniqlangan qoldiq summalar asosida korxona hisoboti tuziladi. 

---

123 
Yuqorida keltirib o‘tilgan, Bosh daftar schyotini jadval ko‘rinishini, kompyuter 
sabog‘ini yaxshi egallagan hisobchi «EXCEL»da samarali qo‘llashi mumkin.