104
b) qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi
231, 241, 251,
261
yoki
271
subschyotlarning
tegishlisi
01-schyotning
tegishli
subschyotlari
Dalolatnomalar,
buxgalteriya
ma’lumotnomasi
Inventarizatsiya natijasida kamomad
chiqqan byudjet mablag‘lari
hisobidan
sotib olingan yoki sotib olinish manbasi
noaniq
bo‘lgan
asosiy
vositalar
summasiga (agarda moddiy javobgar
shaxsdan undirilsa):
a) hisoblangan eskirish summasini
hisobdan chiqarilishi
02-schyotning
tegishli
subschyotlari
01-schyotning
tegishli
subschyotlari
Dalolatnomalar,
buxgalteriya
ma’lumotnomasi
b) qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi
231, 241, 251,
261
yoki
271
subschyotlarning
tegishlisi
01-schyotning
tegishli
subschyotlari
Dalolatnomalar,
buxgalteriya
ma’lumotnomasi
v)
aybdor
shaxsdan
undiriladigan
summaning
byudjet
daromadlariga
hisoblanishi
170
160
buxgalteriya
ma’lumotnomasi
g) aybdor
shaxs tomonidan tashkilot
kassasiga
kamomad
summasining
to‘lanishi
120
170
Kassa kirim orderi
d) kamomad summasini hisobvaraqqa
kirim qilinishi
113
120
Kassa
chiqim
orderi
e) mablag‘larni byudjet daromadiga
o‘tkazib berilishi
160
113
Shaxsiy
hisobvaraqdan
ko‘chirma
Moddiy
javobgar
shaxs
kamomad
chiqishida aybdor deb tan olingan holda
(agarda
asosiy
vosita
byudjetdan
tashqari mablag‘lar hisobidan xarid
qilingan bo‘lsa):
02-schyotning
tegishli
subschyotlari
01-schyotning
tegishli
subschyotlari
Dalolatnomalar,
buxgalteriya
ma’lumotnomasi
105
a) hisoblangan eskirish summasini
hisobdan chiqarilishi
b) qoldiq qiymatini hisobdan chiqarilishi 170
01-schyotning
tegishli
subschyotlari
Dalolatnomalar,
buxgalteriya
ma’lumotnomasi
v) agarda,
mazkur asosiy vositaning
qoldiq qiymati moddiy javobgar shaxs
hisobiga olib borilgan summadan kam
bo‘lsa
170
272
Buxgalteriya
ma’lumotnomasi
g) agarda, mazkur asosiy vositaning
qoldiq qiymati moddiy javobgar shaxs
hisobiga olib borilgan summadan ko‘p
bo‘lsa
231, 241, 251,
261
yoki
271
subschyotlarning
tegishlisi
170
Buxgalteriya
ma’lumotnomasi
d) aybdor shaxs tomonidan kamomad
summasining to‘lanishi
pul mablag‘larini
hisobga oluvchi
subschyotlar
170
Shaxsiy
hisobvaraqdan
ko‘chirma
Bir davrning o‘zida va bir moddiy javobgar shaxsda
bir turdagi tovar - moddiy
boyliklarninng kamomadi va ortiqcha chiqishlari o‘zaro hisobga o‘tkazilishi
mumkin. Bunda agar kam chiqqan boyliklar - qiymati ortiqcha chiqqanda ko‘p
bo‘lsa, unda farqi aybdor shaxslar hisobiga olib boriladi.
Moddiy qiymatliklarni ortiqcha chiqishi aniqlanganda u 19 – MHBS ning 5.70
bandiga binoan kirimga olinib xo‘jalik yurituvchi subyektning moliyaviy
natijalariga o‘tkaziladi. Bu muomala quyidagi provodka bilan rasmiylashtiriladi:
D-t tegishli moddiy qiymatliklarni hisobga olinadigan schyotlar
K-t 273 «Inventarizatsiya natijasida ortiqcha chiqqan mol-mulklar»
Kamomadlar yoki ortiqcha chiqishlarning har bir hodisasida farqlarning yuzaga
kelishi sabablari chuqur va har tomonlama o‘rganilishi zarur.
Qiymatliklar kamomadlari buzilishdan ko‘rilgan talofatlar ustidan ayniqsa sinchiqov
nazoratni o‘rgatish maqsadida buxgalteriya hisobi tizimida
yuqorida keltirilgan
alohida
«Kamomadlar
va
qiymatliklarning
buzilishidan
keladigan
nobudgarchiliklar» nomli maxsus schyot ko‘zda tutilgan. U yig‘ib taqsimlovchi
schyot bo‘lib, uning yordamida talofatlarning umumiy summasi va uning ayrim
106
turlari bo‘yicha aniqlanib, bu summalarni tegishli schyotlarga
hisobdan chiqarish
uchun xizmat qiladi.
«Kamomadlar va qiymatliklarning buzilishidan keladigan nobudgarchiliklar»
schyoti - aktivdir. Uning debetida solishtiruv vedomosti asosida tovar - moddiy
qiymatliklar («Materiallar», «Tayyor mahsulot», «Tovarlar» va boshqalar»)
schyotlaridan qiymatliklarning barcha kamomadlari va buzilishidan ko‘rilgan
nobudgarchiliklar yig‘iladi. Bu schyotning krediti bo‘yicha uning debetida yig‘ilgan
summalar yo‘qlama komissiyasining qaroriga binoan xarajatlar yoki aybdor shaxslar
schyotlariga hisobdan chiqariladi. Buni quyida keltirilgan tasnifdan ko‘rish mumkin:
Tabiiy yo‘qolish me’yorlari chegarasidagi yoki undan yuqori bo‘lgan kamomadlar,
aybdor shaxslar bo‘lmaganda, tabiiy talofat hisoblanib, paydo bo‘lgan joyiga qarab,
mahsulot ishlab chiqarish tannarxini yoki davr xarajatlarini oshirish kerak.
Ko‘pincha ular qiymatliklarni haqiqiy xarakatlari bilan shu harakatni hujjatli
rasmiylashritish o‘rtasidagi nomuvofiqlikni aks ettiradi. Masalan,
ishlab chiqarish
zahiralarining kamomadi ularni ishlab chiqarishga berilishini hujjatlar bilan
rasmiylashtirilgandagiga qaraganda ko‘proq miqdorda berilganligi natijasi bo‘lishi
mumkin; tayyor mahsulotning kamomadi - ularni haqiqatda olinganligiga qaraganda
hujjatlar bo‘yicha ko‘proq olinganligini rasmiylashtirish natijasi bo‘lishi mumkin.
Tovar - moddiy boyliklarning kamomadini ishlab chiqarish xarajatlariga hisobdan
chiqarilishi yo‘li bilan shuningdek yo‘l qo‘yilgan xatolar ham bartaraf qilinadi.
Ortiqcha chiqishlar korxona ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish hisobiga
tegishli qiymatliklar schyotlariga kirim qilinadi. Ortiqcha
chiqishlar aniqlanganda
albatta ularning kelib chiqish sabablari va aybdorlari surishtirib topiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
