Buyuk gumanistlar talimoti

BUYUK GUMANISTLAR TALIMOTI

REJA:

1. Jismoniy madaniyat to‘g‘risida gumanistlar ta’limoti

2. Jismoniy madaniyat haqidagi nazariy bilimlarni dunyoga kelishi

3. Gumanistlarning ideallari

Jismoniy madaniyat to‘g‘risida gumanistlar ta’limoti

XIV va XVII asrlarda G‘arbiy Yevropa feodal ishlab chiqarish usuli ham hukumron edi. Faqat ancha ilg‘or mamlakatlardagina bu usul kapitalistik munosabatlar tamonidan siqib chiqarilmoqda edi. Bu davr dehqonlarni yerdan mahrum qilish, mustamlaka xalqlarni tinimsiz tanlash davri, kapitalning dastlabni jamg‘arilishi davri edi.

Yevropaning feodal tarqoqligi savdo va sanoatning taraqqiy etishiga halaqit berar edi.Shaharlarning iqtisodiy jihatdan mustahkamlangan burjuaziyasi uchun barqaror markazlashgan davlat hokimiyat kerak edi. Feodallar o‘rtasida doimiy uchrashuvlardan zarar ko‘rib kelayotgan xalq ham huddi shuni istar edi. Oqibat natijada XIV asrning ikkinchi yarmida “qorol hokimyati” shaharliklarga tayanib, feodal dvaryanlarning qudratini sindiradi va chinakamga millatlarga asoslangan yirik monarhiyalar barpo etdi; bu monarhiyalarda hozirgi Yevropa millatlari va hozirgi butun jamiyati taraqqiy etib bordi.

Burjuaziya o‘zoq vaqt davomida feodal absolyutizmga bilan murosa qilib kelgan va uni qo‘llab quvvatladi. Biroq o‘rta asrning oxirlariga kelib, burjuaziya sho‘nchalik mustahkamlandiki, endi u feodal absolyutizmi qarshi chiqishga va G‘arbiy Yevropaning iqtisodiy jihatidan taraqqiy etgan mamlakatlarida o‘z siyosiy hukumronligini o‘rnatishga (Angliya burjua revolyusiyalari) qodir edi.

O‘sha vaqtlarda Yevropaning sharqida rus xalqi unga ko‘p asrlik tatar zulmidan etkazilgan jarohatlarni tuzatib oldi va qudratli davlat barpo qildi. “Ivan Sh podsholik” qilgan davrning boshlarida deb yoziladi. Moskva davlatining borligini hatto xayoliga keltirmay, hayratga tushgan Litva va tatarlar o‘rtasida saqlanib qolgan Yevropa o‘zining sharqiy chegaralarida to‘satdan katta imperiyaning vujudga kelishidan dovdirab qoldi, hatto Sulton Boyazidning o‘zi garchi u (G‘arbiy Yevropa -T) uning oldida titrab tursa ham, moskvaliklardan birinchi marta takabburona nutqlarini eshitdi. Rus davlati, uning iqtisodiyoti va madaniyati jadal sur’atlar bilan taraqqiy etib bordi. Rus xalqining fan va madaniyatning ba’zi sohalarda erishgan yutuqlari G‘arb xalqlari erishgan yutuqlardan o‘zib ketdi.¹

For all the participants in a competition at the grass-roots level of sport itis inspiring to know they are joining a select band of performers who haveperformed successfully in a variety of arenas world-wide over many years.Such a context is meaningful for everyone involved in the sport and helpsensure a commitment for the future. Far too often sport is seen only in itsmodern context and not for the considerable history it has given to the nation,the individual and many different communities.²

Jadal taraqqiy etib borayotgan burjua ishlab chiqarishining ehtiyojlari oyoq charx, suv parragi va hokazolarning ehtiro etilishiga sabab bo‘ldi. Bularning o‘zi esa matematika tadqiqot metodlarining takomillashuviga sabab bo‘ldi va atronomiya, mexaniqa, optika hamda himiya singari fanlarni hayotga chorladi. Fan va texnika ishlab chiqarishini kengaytirishga yordam berdi, texnika esa olimlar qo‘liga juda ko‘p sonli yangi fanlarni berib, bu faktlar fanni boyitdi va uni ilgari siljitdi. Leanardodo Vinchi (1452-1519 yillar) qushlarning uchushini kuzatib borib, uchuvchi aparatining to‘zilishi to‘g‘risida o‘z mulohazalarini bayon etdi. Rus krspostoy dehqoni esa o‘sha vaqtdayoq odamni ko‘tarishga qodir bo‘lgan qanotlarning aniq hisobini oldi, ularni yasadi va ularning tomdan hamda qa’la gumbazlaridan kishining yerga muvoffaqiyat bilan qunishga erishdi. G‘arbiy Yevropa va Rossiyada kitob nashr qilishi vujudga keldi va qimmatbaho pergament o‘rnini qog‘oz egalladi. Dengizda suzish ehtiyoji natijasida kema sozlik taraqqiy etdi, ispanlar, gollandiyaliklar, so‘ngra inglizlar ham janubiy yarim sharda ko‘pgina geografik kashfiyotlar qildilar, yangi yerlar topuvchi rus sayyohlar va dengizchilari ega Shimoliy Mo‘z okeanini tadqiq qilish ishini boshlab berdi va Osiyo Amerikadan ajratib turuvchi bo‘g‘ozni kashf etdi. Poroxning kashf etilishi o‘q otadigan qurolning vujudga kelishiga sabab bo‘ldi. Arxitektura sohasida bir qancha yutuqlar qo‘lga kiritildi.

Odamning o‘rganishiga talluqli bo‘lgan tabiatsho‘noslik sohasida katta kashfiyotlar qilindi. Lenardodo Vinchi odam gavdasining mo‘tanosibligi va uning harakati mexaniqasini o‘rgandi. Meditsina ham jadal sur’atlar bilan taraqqiy etib bordi. Shveysariyada tug‘ilgan Parsels (1493-1541 yillar) o‘z shog‘irdlarini birinchi marta bemor yetgan joyda o‘qitdi va xirurgiya bilan terapiyaning chambarchas bog‘liqligini ta’kidladi. Ispan vrachi qon almashishi haqida ba’zi bir mulohozalarini bayon etdi, ingliz Garvey (1578-1657 yillar) “Yurak va qon harakati” haqida kitobni yozdi. Tabiatsho‘noslikning tarraqiy etishi yangi falsafanning vujudga kelishiga sabab bo‘ladi; bu falsafa diniy qoidalarni rad etdi va tajribani haqiqatni yagona mezoni deb e’lon qildi. Ingliz F. BEQon (1561-1626 yillar), faqat tuzatish va tajriba (indo‘qsiya, ananamiz taqqoslash, tajriba) chinakam ilmiy metod hisoblanadi, deb isbotlanadi. Dekart dedo‘qsiyaning muhimligini isbotladi, Gassenadi esa moleqo‘lalar nazariyasiga asos soladi.