|
Qorako‘l darvozasi.
Buyuk ipak yo‘li savdo tarmog‘idagi
asosiy darvozalardan biri bo‘lgan Qorako‘l darvozasi Abdullaxon
tomonidan 1558-1575-yillar oralig‘ida qurdirilgan. Darvozaning ichki
tomonida bozor bo‘lib, to Volidai Azizxon, Havzi Navgacha davom
etgan. Qorako‘l darvozasi ikki katta “guldasta”, svod, arkali qilib
qurilgan. Kvadrat shaklidagi 25×25 santimetrli g‘isht bilan terilib,
ustki qismi kungurali gultoj bilan zeb berilgan hamda qal’a
devorlariga tenglashtirib bunyod etilgan. Darvoza 1975-yilda usta
Ahror Asrorov tomonidan qayta ta’mirlangan. Buxoro xalqi shu
darvoza orqali haj ziyorati uchun yo‘lga chiqqan. Shuning uchun uni
“Haj darvozasi” deb ham atashgan. Eron, Xuroson, Turkiya
davlatlaridan keladigan savdogarlar shu darvoza orqali shaharga
kirishgan. Ayni paytda darvoza qal’a devorlaridan ajralgan holda bo‘y
cho‘zib turibdi.
Shayx jalol darvozasi.
Buxoroning janub tomonida joylashgan,
shonli tarixga ega bo‘lgan darvozalardan biri Shayx Jalol darvozasidir.
Uning tarixi Abdulazizxon davri (XVI asr)ga borib taqaladi. O‘sha
davrda SHayx Jaloliddinga murid bo‘lgan Abdulazizxon hazrat shayx
sharafiga ilgari Darvozai bobi morkushon nomi bilan mashhur bo‘lgan
darvozani uning nomi bilan ataydi. Abdulazizxon 1549-1550-yillar
oralig‘ida darvozani ta’mirlab, koshin burish rangli g‘ishtlar bilan jilo
berib, unga yaqinroq joyda xonaqoh, hovuz, minora hamda hujralar
1
Абу Бакр Муҳаммад ибн Жаъфар ан-Наршахий. Бухоро тарихи. –Тошкент: Шарқ
машаълига илова, 1993. –Б.45.
145
qurdiradi. Darvozaning balandligi 11-12 metr bo‘lib, kengligi 14×20,
tashqi hamda ichki tomonida peshtoqlari bor. Abdulazizxon
darvozaninig ustki qismini gultoj bilan bezatib, xonaqoh ustiga ko‘k
gumbazlar qurishni buyuradi. 1898-yilda esa ushbu gumbazga e’tibor
berilmay quyilganligi bois koshinlari ko‘chib tushgan. Mazkur davr
ustalari gumbazni qayta tiklay olmaganlar. Natijada xonaqoh, minora,
hovuz, darvoza ham lokaydlik sababli vayronaga aylangan va buzib
tashlangan. Darvozai Shayx Jalol hamda shu nom bilan yuritiluvchi
mahalla haqida 1691-1692-yilga oid hujjatlarda ma’lumotlar uchraydi.
Darvozadan tashqarida juda katta bog‘lar bo‘lib, shu qatori Xo‘ja
Ismatulloh Buxoriy bog‘lari hamda maqbaralari ham shu hududda
joylashgan. 2008-2009-yillar oralig‘ida asliyatga ko‘ra tayyorlangan
loyihaga asosan usta-me’morlar Muzaffar Mirzaev hamda Sharif
Rahimovlar tomonidan Darvozai Shayx Jalol qaytadan qurildi. Yon
atrofidagi qadimiy qal’a devori ham tiklandi.
Namozgoh darvozasi.
Namozgoh darvozasi qurilgan yili
ma’lum bo‘lmay, Abdulazizxon tomonidan 1540-1550-yillarda qayta
ta’mirlanadi. U juda chiroyli mayolika va koshinlar, terakotalar
ishlatilib, arka svodtimpan kiteba qilib, “guldasta”larning usti oltita
gultojlar bilan bezatilib qurilgan. Yuqori qismi 12 ta gultojdan iborat
bo‘lib, eski qal’aga tenglashtirib bunyod etiladi. Odamlar shahar
ichidagi masjidlarga sig‘maganlari uchun Ibrohim darvozasidan
Namozgoh masjidiga yig‘ilishgan. Namozgoh gavjum bo‘lgan. Turk
xoqoni Arslonxon farmoni bilan Namozgoh atrofi to‘liq tartibga
solindi va bog‘lar barpo etilib, pishiq g‘ishtdan minorali devorlar
quriladi. Darvoza balandligi 11 metru 6 sm, kengligi 13,8 metrga teng
qilib bunyod etilgan.
Salloxona darvozasi.
Salloxona yoki Mir-Mas’ud darvozasining
tashqi tomonida amir askarlari joylashgan bo‘lib, bu erda 1920-
yillarga qadar harbiy mashq o‘tkazilgan. Sobiq sho‘ro davrida ancha
vaqtlar parad va anjumanlar shu maydonda o‘tkazilar edi. Salloxona
darvozasi Abdulazizxon tomonidan 1540-1549-yillarda qadimiy devor
bilan birga qurilgan. O‘sha davrda ziyoratchilar uchun maqbara,
masjid, hovuz, quduq va hujralar bunyod etilgan. Afsuski, ular bizning
davrimizgacha etib kelmagan. Salloxona darvozasi haqidagi
ma’lumotlar
vaqf
hujjatlarida
(1683-1684-yillar)
uchraydi.
Darvozaning balandligi 11 metru 10 sm, kengligi 21 metr, asosi bir
yarim metrni tashkil etgan. Usti 21 ta gultojdan tuzilgan, “guldasta”lar
146
ikki qavatli bo‘lib, qorovullar turadigan xonasi bo‘lgan. Shaharga
kiraverishda yo‘lning o‘ng tomonida ikki qavatli Abdullabek hovlisi
bo‘lgan. Uning yonida esa Arabon masjidi qurilgan bo‘lib, bu
masjidda mahalla ahli namoz o‘qigan. Salloxona darvozasi orqali
odamlar Toqi Sarrofon, Toqi Telpakfurushon va Toqi Zargarondan
o‘tib, shaharning markaziy savdo rastalariga borishgan. Buxoroning
boshqa darvozalari qatori Salloxona darvozasi ham 2009-yil oktyabr
oyidan boshlab qaytadan tiklandi va asl holatiga keltirildi.
Bunyodkorlik va qurilish ishlarini usta-me’morlar Muzaffar Mirzaev
hamda SHarif Rahimovlar olib bordi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
