Buxoro psixologiya va xorijiy tillar instituti c-1-21 ap guruh talabasi Raxmonova Fotimaning “diqqatning neyrofiziologik xususiyatlari va ontogenezda o’zgarishi “mavzusida

Diqqatning neyrofiziologik xususiyatlari

A .A .Uxtomskiy tomonidan ilgari surilgan dominantlik tamoyili ham diqqatning fiziologik asoslarini aniqlash uchun katta ahamiyatga ega. Dominantlik tamoyiliga muvofiq miyada q o ’z g ’alishning har doim ustun turadigan hukmron o ’chog'i mavjud b o ’ladi, bu hukmron q o ’z g ’alish о ’с hog 7 aynan shu damda miyaga ta'sir qilib, unda yuzaga kelayotgan hamma qo ’z g ’alishlami qandaydir ravishdao ’ziga tortib oladi va buning natijasida boshqa q o ’zg'alishlarga nisbatan uninghukmronligi yanada oshib boradi Nerv tizim i faoliyatining tabiati q o ’z g ’alishning hukmron bo’iishi yoki dominantning mavjudligi bilan asoslanadi.Bu hoi psixologik jihatdan biror qo’zg ’atuvchilarga diqqatning qaratilishi va ayni chog’da ta'sir qilib turgan boshqa qo’zg ’atuvchilardan diqqatning chalqishida ifoda] anadi.Jiddiy diqqat, odatda o ’ziga xarakterli bo’lgan tashqi ifodalari bilan bog’liq bo’ladi. Narsani yaxshilab idrok qilishga qaratilgan harakatlar bilan (tikilib qarash bilan eshitish) ortiqcha harakatlami to ’xtatish, nafas olishni sekinlashtirish, diqqatuchun xos bo’lgan yuz harakatlari bilan bog’liq bo’ladi.Diqqat turiari Odam ayrim narsalarga o ’z diqqatini ongli ravishda o ’zi hohlab qaratsa, boshqa bir narsalar diqqatni beixtiyor ya’ni bizning hohishimizdan tashqari jalb qiladi. Odam psixik faoliyatining muayyan ob'ektga y o ’naltirilishi va to’planishida ifodalanadigandiqqat quyidagi turlarga b o’linadi.

> Diqqatning aktivligiga qarab - ixtiyorsiz, ixtiyoriy va ixtiyoriydan so ’nggi diqqat.

> Diqqatning ob'ektiga qarab - tashqi va ichki diqqat

• Diqqatning faoliyat turlariga qarab - individual, guruhiy va jam oaviy diqqat

Ayrim adabiyotlarda diqqatning ikkita va ayrimiarida uchta deb k o ’rsatiladi.Ular ixtiyorsiz diqqat, ixtiyoriy diqqat va ixtiyoriydan s o ’nggi diqqat turlaridan iboratdir.Diqqat turlarida insonda yuzaga keladigan hoiatlar quyidagi jadvalda aks ettirilgan.Ixtiyorsiz d iqqat deb to’satdan ta’sir qilgan biror sabab tufayli bizning hohishimizdan tashqari hosil bo’ladigan diqqatga aytiladi. Odamning ko’z o ’ngida paydo bo’ladigan juda yorqin rangli narsalar, o’zining tashqi ko’rinishi jihatidan odatdagi narsalardan keskin farq qiluvchi predmetlar, to’satdan paydo bo’lgan qattiq tovush, biror narsaning keskin harakati va shu kabilar ixtiyorsiz diqqatni yuzaga keltiruvchi sabablar b o ’iishi mumkin. Masalan, hikoya o ’qish m ashg’uloti paytida to’satdan uchib o ’tgan tfeaktiv samolyotning qattiq vabahaybat tovushi hammaning diqqatini beixtiyor o ’ziga jalb qiladi.Ixtiyorsiz diqqat odamning har turli ehtiyoj lari va qiziqishi bilan bevosita bog’liq bo’lgan diqqatdir. Shuning uchun ham ayni ch og’dagi ehtiyojlarimiz,qiziqishlarimiz bilan b o g ’liq bo’lgan narsalarning ta'siri Ixtiyorsiz diqqatga sabab boladi.