Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

Mediana  deyilganda  to`plamni  teng  ikkiga  bo`luvchi  ko`rsatkich 
tushuniladi.  Agar  qator  ranjirlangan  (ko`payib  borish  yoki  kamayib  borish 
bo`yicha  tekislangan)  bo`lsa,  u  holda  mediana  variatsion  qatorning  o`rtasida 
joylashgan bo`ladi. Agar ranjirlangan qator toq sonli bo`lsa, u holda, masalan, 9 
ta  sonli  qatorda  5-qator,  13  ta  sonli  qatorda  7-qator  mediana  hisoblanadi. 
Bunday  variatsion  qatorda  mediananing  o`rnini  topish  uchun  qatorlar  soniga  1 
sonini qo`shib, natijani teng ikkiga bo`lish kerak.  
Misol. Bir guruh jamoa xo`jaliklarida paxta hosildorligi quyidagilar bilan 
tavsiflanadi: 
Xo`jaliklarnig tartib raqamlari  
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
Xo`jaliklarda paxta hosildorligi (ts/ga) 
18  20  21  23  24  26  29 
 
Dastlab  variatsion  qatorda  mediananing  o`rnini  aniqlab  olamiz.  Buning 
uchun  qatorlar  soni  7  ga  1  na  qo`shib,  uni  teng  ikkiga  bo`lamiz:  (7  +  1)  :  2  = 

---

 
54 
4.Demak,  mediana  variatsion  qatorning  4-o`rnida  joylashgan  bo`lib,  u  23  ts/ga 
ga teng. 
Agar ranjirlangan qator juft sonli bo`lsa, u holda mediana variatsion qator 
o`rtasida joylashgan ikkala variant yig’indisining teng ikkiga bo`linganiga teng. 
Misol.  6  ta  traktorchining  smenadagi  ish  unumi  quyidagilar  bilan 
tavsiflanadi: 
Traktorchilarning tartib raqamlari  
1 
2 
3 
4 
5 
6 
Traktorchilarning smenadagi ish unumi (ga) 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
 
Mediananing tartib  raqami  (6  +  1)  :  2  = 3,5  ga  teng.  Demak,  medianaga 
mos  tushuvchi  variant  3  bilan  4  o`rtasida  bo`lib,  qatorni  teng  ikkiga  bo`luvchi 
ko`rsatkich, ya`ni mediana 7,5 gektarga teng: (7 + 8) : 2 = 7,5 ga.  
Variatsion qatorni teng, masalan, 4, 5, 10 va 100 bo`laklarga (qismlarga) 
bo`luvchi  hadlar  (varianta  qiymati)  kvantililar  deb  ataladi.  Qatorni  to`rtta  teng 
bo`lakka ajratuvchi miqdor (varianta qiymati) kvartili, besh qismga bo`luvchi – 
kvintili,  o`n  bo`lakka  ajratuvchi  –  detsili  va  yuz  bo`lakka  bo`luvchi  pertsentili 
deb  nomlanadi.  Har  bir  qator  3  ta  kvartili,  4  ta  kvintili,  9  ta  detsili  va  99  ta 
pertsentiliga  ega.  Ular  medianaga  o`xshash  tartibda  hisoblanadi.  Masalan,  quyi 
kvartili saflangan qatorning shunday variantasining qiymatiki, to`rtdan bir qism 
to`plam  birliklarida  belgining  qiymati  undan  kichik  uchdan  to`rt  qismda  esa 
katta  bo`ladi.  YUqori  kvartili  aksincha  holatga  ega  bo`ladi,  ya`ni  uchdan  to`rt 
qism  to`plam  birliklarida  belgi  qiymati  undan  kichik,  ¼  qismida  esa  katta 
bo`ladi. quyi kvartili Q
1
 va yuqori kvartili Q
3
 ishorasi bilan belgilanadi. Mediana 
bilan birgalikda kvartili to`plam birliklarini to`rt qismga bo`ladi. SHuning uchun 
medianani o`rta kvartili sifatida qarash mumkin (

e
 = Q
2
)