Buxoro oziq-ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti

Sof  kreditlash (sof qarz olish) – moliyaviy resurslar hajmini ifodalovchi 
balanslashtiruvchi  modda  bo`lib,  u  iqtisodiyotning  bir  sektorini  ikki  sektoriga 
bergan  va  o`rni  qoplanadigan  (yoki  olgan) kapital xarajatlarni  moliyalashtirishni 
ifodalaydi.  
 
17.3. Milliy hisoblar tizimidan makroiqtisodiy tahlil va bashoratlash 
maqsadida foydalanish 

---

 
185 
MHT  asosida  amalga  oshiriladigan  tahlilning  asosiy  yo`nalishlaridan  biri 
iqtisodiy o`sish darajasi va iqtisodiy kon`yunkturaning tebranishi hisoblanadi. 
YAIM hajmini o`zgarmas baholarda hisoblab uning dinamikasini o`rganish 
muhim  yo`nalishlardan  biri  bo`lib,  u  ko`p  jihatdan  mamlakat  iqtisodiy 
salohiyatini  investitsiyalar  hisobiga  oshirish  bilan  bog’liq  bo`ladi.  Iqtisodiy 
kon`yunkturaning tebranishi ko`p jihatdan mavjud asosiy fondlardan foydalanish 
darajasiga bog’liq. 
Iqtisodiy  o`sish  darajasi  ko`rsatkichlaridan  mamlakatning  u  yoki  bu 
davrdagi  o`sish  tendentsiyalarini  o`rganish,  olib  borilayotgan  iqtisodiy 
siyosatning samaradorligini o`rganish uchun foydalaniladi. 
Masalan, MDH mamlakatlarida YAIM (o`zgarmas baholarda, 1991-yilga 
nisbatan foiz hisobida) dinamikasi
1
 
 
2000  
2001  
2002  
2003  
2004  
2005  
O`zbekiston  
98,6  
102,7  
107,0  
111,4  
120,0  
127,7  
Ozarbayjon  
53,3  
59,3  
65,1  
72,0  
80,1  
88,3  
Armaniston  
76,8  
84,2  
95,0  
108,2  
119,1  
124,6  
Belorussiya  
89,7  
94,0  
98,7  
105,4  
107,0  
109,3  
Gurjiston  
47,6  
49,8  
52,5  
57,1  
63,3  
65,6  
Qozog’iston  
76,0  
88,5  
97,2  
106,1  
116,2  
126,6  
Qirg’iziston  
72,2  
76,1  
76,1  
81,2  
87,0  
91,4  
Moldova  
42,0  
45,0  
48,5  
51,6  
54,7  
57,0  
Rossiya  
70,8  
74,3  
77,8  
83,3  
89,5  
95,9  
Tojikiston  
41,0  
45,0  
49,3  
54,3  
59,7  
63,4  
Ukraina  
47,4  
51,7  
54,2  
58,8  
66,6  
72,6  
 
Ma`lumotlar asosida MDH mamlakatlarini YAIM hajmini o`sish sur`atlari 
bo`yicha  ikki  guruhga  ajratish  mumkin:  1)  1991  yil  darajasiga etib, o`tib ketgan 
mamlakatlar:  O`zbekiston,  Qozog’iston,  Armaniston va  Belorussiya;  2)  1991  yil 
darajasiga  etmagan  mamlakatlar:  Ozarbayjon,  Gurjiston,  Qirg’iziston,  Moldova, 
Rossiya, Tojikiston va Ukraina. 
MDH  davlatlari  ichida  YAIM  ko`rsatkichi  bo`yicha  eng  yuqori  darajaga 
erishgan mamlakat O`zbekiston bo`lib, uning YAIM (o`zgarmas baholarda) 1991 
yilga  nisbatan  127,7%ni  tashkil  etdi.  Moldova  esa  YAIM  endi  57,0%ni  tashkil 
etdi, xolos. 
O`zbekiston  YAIMning  mintaqaviy  tuzilishida  eng  katta  ulush  Toshkent 
shahrida  ishlab  chiqarilgan  yalpi  mahsulotga  tegishli  bo`lib,  respublika  YAIM 
umumiy hajmiga nisbatan 17,0 foizni (2000 yilda – 11,6 foiz) tashkil qildi, uning 
ko`payishi  qurilish  va  sanoat  tarmoqlarining  yuqori  o`sish  sur`atlari  (tegishli 
ravishda  7,3  foiz  va  7,0  foiz)  bilan  izohlanadi.  Respublika  YAIMni  yaratishda 
ikkinchi  o`rinni  Toshkent  viloyati  egallab,  uning  respublika  YAIM  umumiy 
hajmidagi ulushi 10,4 foizni tashkil etadi. 
Tahlilning  keyingi  yo`nalishi  YAIMdan  foydalanish  tarkibini  o`zgarishini 
o`rganishdan  iborat:  oxirgi  iste`mol,  yalpi  jamg’arish,  sof  eksport.  Ushbu  tahlil 
                                                 
1
 Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида  

---

 
186 
asosida yana uy xo`jaliklari iste`moli tarkibini o`rganish mumkin (masalan, oziq-
ovqat  mahsulotlari  sotib  olish  ulushi),  YAIMning  mudofaaga,  boshqarishga, 
sog’liqni saqlashga, ta`lim va ilmiy tadqiqot ishlariga sarflangan qismi. 
O`zbekistonning 2001-2005-yillardagi YAIMdan  
foydalanish tarkibi
1
 
 
2001   2002   2003   2004   2005  
Jami  
100,0   100,0   100,0   100,0   100,0  
shu jumladan:  
 
 
 
 
 
1. YAkuniy iste`mol uchun xarajatlar 
jami  
80,0  
76,5  
72,3  
68,8  
65,9  
a) xususiy  
60,6  
57,6  
53,8  
51,7  
49,6  
b) davlat  
19,4  
18,9  
18,5  
17,1  
16,3  
2. YAlpi jamg’arish  
21,1  
22,9  
20,8  
23,9  
23,7  
a) asosiy kapitalga  
27,9  
21,9  
22,1  
22,1  
22,4  
b) moddiy aylanma mablag’lar  
-6,8 
+1,0 
-1,3 
1,8 
1,3 
3. Sof eksport 
-1,1 
+0,6 
+5,9 
7,3 
9,4 
 
YAIMdan  foydalanish  tarkibida  ham  ijobiy  o`zgarishlar  yuz  bergan: 
yakuniy iste`mol uchun xarajatlar ulushi kamayib, yalpi jamg’arish va sof eksport 
ulushi  ortib  borgan.  Bunday  holat  mamlakat  iqtisodiyotining  barqaror  rivojlanib 
borayotganini,  uning  kedalajagi  yanada  porloq  ekanini  va  xalqning  turmush 
darajasi rivojlanib borayotganini ifodalaydi.  
 
                                                 
1
 Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари асосида 

---

 
187