Buxoro oziq ovqat va yengil sanoat texnologiya instituti

 

8.4. Mahsulotni standartlash 

 

        Mahsulot sifatini boshqaruv tizimlarida standartlash muhim elementdir. 

        Standartlash  –  eng  ratsional  normalarni  topib  standart,  instruktsiya,  uslub,  mahsuot  ishlab 

chiqishga talablar kabi normativ hujjatlarda mustahkamlab quyuvchi norma yaratuvchi faoliyat. 

        Standartlashning asosiy vazifasi – xalq xo`jaligi, aholi, davlat mudofaasi, eksport ehtiyojlari 

uchun tayyorlanadigan  mahsulotlarga progressiv talablarni  belgilovchi  normativ-texnik hujjatlar 

tizimini  yaratish,  hamda  shu  hujjatlardan  to`g’ri  foydalanishini  nazorat  qilishdir.  Harakatdagi 

standartlash tizimi qo`yidagilarni ishlab chiqish va aktual holatda saqlab turishga imkon beradi: 

-     yagona texnik til; 

-     mahsulotning qator muhim texnik tavsiflarini (dopusk va pasadka, kuchlanish, chastotalar va 

hokazo) bir shaklga keldirish (unifitsirovanno`e): 

-      umum  mashinasozlikda  qo`llaniladigan  mahsulotlar  (podshipniklar,  mahkamlash,  kesuvchi 

asboblar va boshqa)ning tiporazmer qatori va tipli konstruktsiyalari;  

-    texnik-iqtisodiy axborotlarning klassifikatorlar tizimini; 

-      materiallar  va  moddalar  xususiyatlari  haqida  asosli  ma`lumotlar.    Standartlash  tizimida 

quyidagilarni ta`minlashi talab etiladi:  

-  iste`molchilar  va  davlat  manfaatini,  mahsulot  sifati  va  nomnomasi  (nomenklatura) 

masalalarida,  himoya  qilishi,  inson  hayoti  va  salomatligi  uchun  xavfsizlikni  va  atrof-muhitni 

ta`minlashi;  

-  fan-texnika rivoji, aholi va xalq xo`jaligi ehtiyojiga muvofiq mahsulot sifatini oshirish;  

-   mahsulotlarning birgalashishi va o`zaro almashuvligi; 

-    insoniy  va  moddiy  resurslar  tejamining  hamkorligi,  ishlab  chiqarish  iqtisodiy 

ko`rsatkichlarining yaxshilanishi;  

-   ijtimoiy-iqtisodiy dasturlar va katta loyihalar normativ-texnik bazasini yaratish; 

-      ishlab  chiqarish  va  savdoda  texnik  to`siqlarni    bartaraf  qilish,  dunyo  bozorida  mahsulot 

raqobat bardoshlilikni va xalqaro mehnat taqsimotida samarali qatnashishni;  

-    tabiiy  xavf-xatarlar,  texnogen  halokatlar  va  boshqa  favqulotda  holatlarni  hisobga  olib  xalq 

xo`jaligi ob`yektlarining xavfsizligini;  

-   mudofaa qobiliyatini oshirish va safarbarlikka tayyorlikning hamkorligini                                                              

      Standartlash qator tamoyillarga asoslangan:  

 

takrorlanuvchanlik  –  bir  umumiy  yo  vaqtda,  yo  fazoda  takrorlanuvchanlik  xususiyatga 

ega bo`lgan  narsalar,  jarayonlar,  munosabatlarni  ishlatish  mumkin  bo`lgan  ob`yektlar doirasini 

belgilaydi; 

---

 

74 

 

        variantlilik  –  ratsional  ko`p  turlikni  yaratish  –standartlashlantruvchi  ob`yektlarga  kiruvchi 

standart elementlarning ratsional ko`rinishlarining minimumini ta`minlaydi; 

        tizimlilik  –  standartni  tizim  elementi  sifatida  belgilaydi  va  standartlash  konkret 

ob`yektlarining  ichki  mohiyatlari  bilan  o`zaro  bog’langan  standartlar  tizimini  yaratishga  olib 

keladi; 

        o`zaro almashuvchanlik (vzaimozamenyaemost’) texnikada qo`llaniladi – har xil vaqtda va 

fazoning har xil nuqtalarida tayyorlanadigan bir xil detallarni yig’ish yoki almashtirishni ko`zda 

tutadi; 

        O`zbekiston Respublikasining davlat standartiga qo`yidagilar kiradi: 

- hayot, salomatlik va mulk xavfsizligini, atrof muhit himoyasini ta`minlaydigan mahsulot, ish va 

xizmat  sifatiga  qo`yiladigan  majburiy  talablar,  texnika  xavfsizligiga  va  ishlab  chiqarish 

sanitariyasiga qo`yidagilar majburiy talablar; 

-mahsulotlarning birgalashishligi va o`zaro almashuvligi bo`yicha majburiy talablar;  

-mahsulotlarning  asosiy  iste`molchilik  va  ekspluatatsion  xususiyatlari,  ularni  urash,  belgilash, 

tashish va saqlashga qo`yiladigan talablar; 

-mahsulot  ishlab  chiqarishi  va    ekspluatatsiyasi  hamda  xizmat  ko`rsatishda  texnik  birlikni 

ta`minlovchi  nizomlar;  mahsulot  sifatini,  saqlanishini  ta`minlaydigan  qoidalar;  hamma 

ko`rinishdagi resurslardan ratsional  foydalanish, terminlar,  belgi  va ko`rsatmalar, metrologik  va 

boshqa umum-texnik qoida va me`yorlar.