Buxoro oziq-ovqat va engil sanoat

1. KICHIK BIZNES KORXONALARI BOSHQARUVINING  TASHKILIY 

TUZILMALARI 

Korxonani  boshqarishning    samarali  tuzilmasini  vujudga  keltirish  boshlovchi  tadbirkor 

hal etishi kerak bo’lgan  muhim vazifalardan biridir. U tashkilotni samarali ishlashi uchun unga 

qaysi  ixtisosdagi  mutaxassislar  qanday  malakada,  qanday  shaxsiy  fazilatlarga  ega  bo’lgan 

qancha odamni birlashtirishi kerakligini aniqlab olishi kerak. Korxona kattalashib, uning faoliyat 

sohalari  kengayib  borishi  bilan  oqilona  tuzilmaga  bo’lgan  ehtiyoj  yanada  oshadi.  Korxonaning 

---

etuklik, hatto, gullab-yashnagan bosqichida hamtashkiliy to’zilma odamning hayotiy qobiliyatini 

belgilovchi muxim omil bo’lib qoladi. Korxonaning raqobat kurashiga dosh berish, o’z quvvatini 

saqlab turish yoki oshirib borishi, uning o’zgarib borayotgan sharoitlarga moslashish qobiliyatiga 

bog’liq bo’ladi. 

Korxona  boshqaruvining    tashkiliy  tuzilmasi  -  bu  bo’limlar,  ishlovchilar  o’rtasidagi 

maxsus  ishlab  chiqilgan  aloqalar  va  munosabatlarning  yaxlit  tizimini  o’z  ichiga  oladi  va  uning 

doirasida ishlov odamlar oldiga qo’yilgan maqsadga eng  samarali yo’l bilan erishish vazifasini 

bajaradi. Mazkur tizimning  tashkiliy vazifalari 12.1-chizmada ko’rsatilgan. 

Korxona  tuzilmasida  quyidagi  elementlar  ajratib  ko’rsatiladi:  rahbarlik  va  aloqa 

(gorizontal va vertikal) bo’g’inlar (bo’limlar), darajalar (bosqichlar). 

Bo’g’in (bo’lim) - bu tashkiliy jihatdan alohida, mustaqil boshqaruv tashkilotidir. Bo’lim 

(odamlar  guruxi)  tomonidan  muayyan  vazifaning  bajarilishi  uni  shakllantirishning  asosiy 

maqsadi hisoblanadi. Bo’limlar o’rtasidagi aloqalar gorizontal tusga ega. Rag’barlik boshqaruv) 

darajasini  (bosqichini)  boshharuv  ierarxiyasida  ma`lum  bosqichni  egallagan  bo’lizmlar  guruhi 

(yoki  bitta  bo’lim)  sifatida  belgilash  mumkin.  Bosqichlar  o’rtasidagi  aloqalar  bu  vertikal 

bo’yicha aloqadir. Ular quyi darajalardan boshlab yuqori darajagacha  yorqin ifodalangan izchil 

bo’ysunish tusiga ega.. 

 

orrr 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-chizma.  Korxona  boshqaruv  tizimining    tashkiliy  vazifalari.  har  qanday,  hatto  kichik 

korxonada  ham,  yuqorida  bayon  etilgan  uchta  to’zilma  elementlarning  hammasi  mavjudligini 

aniqlash  mumkin.  Tadbirkor  va  tashkil  etgan  korxonaning    mulkdori  bo’lib,  uning  ishiga 

rahbarlik qiladi. Vertikal bo’yicha unga uning  xodimlari bo’ysunadi. 

Korxonaning    turli  vazifalarini  (tashkilotchilik,  marketing,  buxgalteriya  va  hokazo) 

bajarayotgan xodimlari o’rtasida gorizontal aloqalar o’rnatiladi. Ular bevosita bo’ysunish tusida 

bo’lmaydi,  yoki,  ko’pincha  korxona  turli  ishlab  chiqarish  (amaliy)  operatsiyalarining  izchilligi 

va o’zaro bog’liqligini belgilaydi. 

Boshqaruv  birligi  qoidasi  boshharuvchi  tizim  (boshqaruv  organi,  tashkiloti)  va  bosqariladigan 

tizim  (ishlab  chiqarish)ning  borligini  anglatadi.  har  qanday  kichik  firmaning  boshharuvi  va 

boshqariladigan  tizimlari  o’rtasida  to’g’ri  va  teskari  aloqa  amalga  oshirilishi  kerak. 

Boshharuvchi tizim boshhariluvchi tizimdan axborot oladi. 

Boshharuv organi olingan axborot asosida qarorlar qabul qiladi. SHu tariqa boshqaruv to’g’ri va 

teskari aloqa asosida amalga oshiriladi. 

Bo’ysunish birligi quyidagi ma`noni anglatadi: 

1) hodimlar guruhi o’zining ustidan qo’yilgan bir rahbarga bo’ysunadi: 

Korxona faoliyatini 

boshqarish, rejalarni 

ro’yobga chiqarish, 

raxbarlik usulini tanlash 

Tizim elementlari ishi 

ustidan nazorat 

Korxona strategiyasiga 

muvofiq maqbul 

tashkiliy tuzilmani 

shakllantirish 

BBoshqaruv tizimi 

elementlarining o’zaro 

xamkorligini 

muvofiqlashtirish 

boshqaruv tizimi 

elementlarining o’zaro 

xamkorlig```ini 

muvofiklashtiriш 

---

2)  bo’ysunuvchilar  turli  rahbarlardan  bir  biriga  zid,  o’zaro  bog’lanmagan  ko’rsatmalar 

olmasliklari kerak. 

Muvofiqlik  qoidasi  barcha  funktsional  bo’limlar  bajarayotgan  asosiy  boshqaruv  

vazifalari miqdori va darajasi, o’zaro ahborot almashuv va my`yoriy ta’minot bo’yicha birbiriga 

mos bo’lishi kerak, degan ma’noni anglatadi. 

Mahalliy  boshqaruv  tashkilotlari,  bu,  amalda  tuman  (shahar)  hokimiyati,  tashkilotlar, 

nazorat  organlari  tomonidan  bajarilayotgan  boshqaruv  vazifalaridir.  Mahalliy  tashkilotlar 

boshqaruv "Mahalliy o’z - o’zini boshqarish to’g’risidagi qonunga asoslanib amalga oshiradilar. 

Aloqa  tizimi  barcha  boshqaruv  organlari  o’z  vazifalarini  birbirlari  bilan  mustahkam 

aloqada bajaradilar, degan ma’noni anglatadi. Aloqani yo’qotish - boshqarishni yo’qotish, degan 

ma’noni  bildiradi.  Aloqalar  turli  shaklda:  chizildi  (vertikal),  funktsional  (gorizontal),  tarmoqli, 

mintaqaviy bo’lishi mumkin. 

Yo’naltirilganlik  qoidasi  har  bir  korxonaning  ma`lum  tashqi  infrastrukturalarga  - 

(banklar,  birjalar,  moliya  tashkilotlari,  ta’minotsotish  tashkilotlariga)  mo’ljal  olishi  va  tashqi 

muhitning  o’zgarib turgan sharoitlariga moslasha olishi kerakligini bildiradi. 

Ishni tabaqalashtirish korxonada ishlarni: kim nima uchun javob berishi, kim nazorat yoki 

shikoyat qilish huquqiga ega ekanligini va hokazolarga qarab aniq farqlashni bildiradi. Bularning  

hammasi xodimlarning  boshqaruv masalalaridagi mustaqilligini oshiradi. hammaboplik qoidasi  

munosabatlari, raqobat sharoitlarida faqat mahfiy hisoblanmagan ahborot bilan  yorqin tanishish 

imkoniyati berilishi kerak, degan ma’noni bildiradi. Masalan, atrof muhitning ifloslanish darajasi 

haqidagi,  mahsulot  sifati  to’g’risidagi,  tehnika  xavfsizligi  to’g’risidagi  ahborotlar  shular 

jumlasiga kiradi.  

    Korxonaning  boshqaruv  tizimini  tuzish  jarayonida:  Bajarilayotgan  ish  xarakterini  belgilash, 

ishni boshharuvning  alohida elementlari o’rtasida 

Taqsimlash, boshharuvning  mantiqiy guruhlarini qurishga alohida e’tibor qaratilgan. 

Bajarilayotgan ish harakterini belgilashda -Vazifalarni qo’yib. 

Qo’yilgan vaziflarni hal etish uchun zarur bo’lgan ishlar hajmini belgilash. Foydasiz ishni 

va ayrim operatsiyalarni takrorlashni  istisno  etish. Boshqaruv va nazorat tizimi  elementlarining 

o’zaro  hamkorligi  jarayonini  ishlab  chiqish,  qarorlar  turlari  va  ularni  qabul  qilishda  u  yoki  bu 

menejerning  ishtiroki  hususiyatini,  menejer  umumiy  ishga  qo’shishi  kerak  bo’lgan  qissani 

belgilash,  menejer  o’zaro  hamkorlik  qilishi  kerak  bo’lgan  shaxslarning    qaror  qabul  qilayotgan 

boshqa shaxslarning  menejerga ko’rsatadigan ta’sirini o’z ichiga olishiga;  

Ishni boshqaruvning  alohida elementlari o’rtasida taqsimlashda-Me’yorlarni belgilash va 

andozalarni tasdiqlash. 

Masalan, korxonani boshqarishning  har qanday darajasining  har bir rahbari uchun aniq 

lavozim  majburiyatlarini  belgilash,  qabul  qilish.  Boshqaruvning    ilmiy  uslublari  doirasidagi 

texnik  usullar.  Masalan  g’ish  vaqti,  Mehnatni  tashkil  etish  va  boshqaruv  faoliyatining    boshqa 

omillarini  taxdil  etish  uslublarini  tadqiq  etish.  Korxona  doirasida  ishlayotgan  barcha 

shahslarning  mustahkam  hamkorligi-ni va aniq o’zaro harakatni tashkil etishga; 

Boshqaruvning  mantiqiy  guruhlarini  qurishga  alohida  e’tibor  qaratishda-  Bo’linmalarni 

tashkil etish. Boshqarilayotgan ish turiga muvofiq boshqaruv elementlarini guruxdash. Masalan, 

obro’ga  ega  bo’lgan  rahbarlar  atrofida  bo’linmalar  (bo’limlar)  tuzishga  alohida  e’tibor  

qaratiladi.