Buxoro muxandislik texnologiya instituni

2.2 Tekshirish obyektlari 
       Tekshirish obyektlari bo`lib quyidagilar olingan: 
1.  Buxoro neftni qayta ishlash zavodi  tomonidan ishlab chiqarilayotgan AI-80 
avtomobil  benzini  hamda  dearomatlangan,  denormallangan  shu  benzinning 
o`zi. 

---

52 
 
2.  Sorbatlar – aromatik va normal paraffin uglevodorodlarning (bu gomologik 
qatorning  individual  uglevodorodlari)  etalonlari  va  ularning  turli-tuman 
aralashmalari. 
3.  Troppe, Ximler, Ferbi va boshqa elyuotrop qatordagi turli erituvchilar (2.1-
jadval) 
2.1-jadval 
Erituvchilarning elyuotrop qatorlari 
Avto
r 
Trappe 
Igl. Skott 
Blum 
Xishler, 
Mirgis 
Ferbi 
 
suv 
- 
- 
- 
- 
 
- 
metilsellozol 
- 
- 
- 
 
- 
morfolin 
- 
morfolin 
- 
 
- 
- 
- 
xinolin 
- 
 
metanol 
- 
- 
metanol 
Metanol 
 
etanol 
etanol 
- 
- 
Etanol 
 
n-propanol 
- 
- 
- 
- 
 
- 
furfurol 
- 
- 
- 
 
- 
- 
- 
trietilamin 
- 
 
- 
- 
- 
piridin 
- 
 
atseton 
- 
- 
- 
- 
 
- 
- 
metilatsetat 
- 
- 
 
etilatsetat 
etilatsetat 
etilatsetat 
etilatsetat 
- 
 
- 
- 
- 
atseton 
- 
 
- 
- 
propilatsetat 
- 
- 
 
- 
- 
butilatsetat 
- 
- 
 
- 
amilatsetat 
amilatsetat 
- 
- 
 
Dietil efir 
Dietil efir 
- 
Dietil efir 
Dietil efir 
 
- 
Izopropil efir, 
Izobutilatsetat 
- 
- 
- 

---

53 
 
 
- 
dioksan 
- 
dioksan 
- 
 
- 
dietilsellozoliv 
- 
- 
- 
 
- 
siklogeksanol 
- 
- 
- 
 
- 
Diizopropilsulfi
d 
- 
- 
- 
 
- 
Dixloretil efir 
- 
- 
- 
 
- 
Benzilsellozoliv 
- 
- 
- 
 
- 
Anizol 
- 
- 
- 
 
- 
- 
- 
- 
Suv 
 
- 
- 
- 
Nitropropan 
- 
 
- 
- 
- 
Metilnaftali
n 
- 
 
- 
- 
dizloretan 
Dixloretan 
- 
 
Xloroform 
- 
- 
- 
- 
 
Metilenxlori
d 
- 
Metilenxlorid 
- 
- 
 
- 
- 
1.1.2-
trixloretan 
- 
- 
 
benzol 
- 
benzol 
- 
Benzol 
 
Toluol 
- 
Toluol 
Toluol 
- 
 
- 
- 
Nosimmetrik 
dixloretan 
- 
- 
 
- 
- 
Simmetrik 
tetraxloretan, 
sis-1.2-
dixloretan 
Simmetrik 
tetraxloreta
n 
- 
 
- 
- 
- 
Benzol 
- 
 
- 
- 
- 
Metilen 
xlorid 
- 
 
- 
- 
Xloroform 
Xloroform 
- 
 
- 
- 
Terans-1.2-
dixloretilen 
- 
- 
 
Trixloretilen 
- 
Trixloretilen 
- 
Trixloretile
n 

---

54 
 
 
- 
- 
Pentaxloretan 
- 
- 
 
Uglerod 4 
xlorid 
- 
Uglerod 4 
xlorid 
- 
- 
 
Siklogeksan 
- 
- 
Siklogeksan 
- 
 
Petroley 
efiri (t qay. 
30-33
0
C) 
Pentan 
To`yingan 
uglevodorodla
r 
n-pentan 
- 
 
- 
- 
- 
- 
Uglerod 4 
xlorid 
 
- 
- 
- 
- 
Siklogeksa
n 
 
4. 
Ishda qo`llanilgan x.ch. navli erituvchi va sorbatlar har qaysi modda uchun 
tegishli  bo`lgan  usullar  masalan,  haydash  seolitlarida  selektiv  tozalash  va 
boshqalar bilan qo`shimcha tozalanadi. 
5. 
Adsorbentlar  sifatida  ko`mirlar,  sintetik  seolitlar,  o`zimizda  ishlab 
chiqarilgan  sorbent  –  STRG  (termoparchalangan  grafitli  sorbent)  va  silikagellar 
qo`llanilgan. Sanoat namunalarining tavsiflari 2.2-jadvalda keltirilgan. 
       Silikagellar  –  bu  g`ovak  tuzilishlikuchli  rivojlangan  ichiki  yuzali  silikat 
kislotaning  quritilgan  gellari  (  silikat  kislota  kserogeli)  dir.  Bu  xususiyat 
silikagellarning qimmatli xossalarini belgilaydi. 
       Silikagellarni havo, karbonat angidrid, vodorod, kislorod, azot, xlor va boshqa 
sanoat gazlari masalan, freonni quritishda katalizator sifatida qo`llaniladi. 
       Suv  bilan  bir  qatorda  silikagel  ko`pgina  organic  moddalarning  bug`larini 
yaxshi  sorbsiyalaydi.  Uning  bu  xossasidan  foydalanib  qimmatli  organic 
erituvchilar  bo`lgan  benzin,  benzol,  efir,  atseton,  va  h.k.  bug`larine  havodan, 
benzolni  gazli  koksli  pechlardan  va  benzinni  tabiiy  gazlardan  ushlab  qoladilar 
(rekuperatsiya). 

---

55 
 
       Silikagelning moddalarni suyuq fazadan yutish xossasini turli moylarni sanoat 
miqyosida tozalashda, neft pagonlarini oltingugurtsizlantirishda va neftdan yuqori 
polimerli smolali moddalarni chiqarib yuborishda qo`llaniladi. 
       Silikat  kislotaning  geli  yordamida  aralashmalarning  xromotografik  ajratilishi 
va tahlili o`tkaziladi, bu silikagelning turli kimyoviy tabiatli moddalarga nusbatan 
tanlab adsorbsiyalash ta`siriga asoslangan. 
       Masalan,  silikagelda  aromatik  hamda  to`yinmagan  uglevodorodlarni  ularning 
paraffin va neftenlar bilan hosil qilgan aralashmalaridan miqdoriy ajratib oladilar. 
Bu usuldan benzinlarning kimyoviy tarkibini tekshirishda foydalanadilar. Silikagel 
yordamida  xromotografiyalash  turli  tuzilishdagi  individual  uglevodorodlarni 
tozalash muammosini yechishga imkon beradi, bu moddalarga ehtiyoj kimyoviy va 
fizikaviy tekshirishlar, ayniqsa spektroskopiya uchun juda muhim. 
       Xromotografiya  yordamida  silikagelda  tozalangan  naften  va  paraffin 
uglevodorodlarning  namunalari  fizikaviy  konstantalar  va  spectral  tekshirishlar 
uchun mo`ljallanishi mumkin.