Buxoro muhandislik texnologiya

7-rasm. 
Forsunkali skrubber. 
Suyuqlikni purkab beruvchi qurilmalar (forsunkalar) 0,3-0,4 MPa bosim bilan ishlaydi. 
Agar changli havo oqimining tezligi 5 m/s dan yuqori bo’lsa, forsunkalarning yuqori qismida 
tomchilarning  tozalangan  havo  bilan  birga  skrubberdan  chiqib  ketmasligi  uchun  tomchi 
ushlagich moslama o’rnatiladi. 
Changli havo oqimini yuvish yo’li bilan nihoyatda kichik (0,1 mkm dan kichik) chang 
zarrachalarini ushlab qolish mumkin. Natijada havoni 99% gacha tozalash mumkin. 
Skrubberning  balanligi  uning  diametriga  nisbatan  2,5  marotabagacha  katta  bo’lishi 
mumkin. Har 1 m
3
 changli havoni chang zarrachalaridan tozalash uchun 0,5 l dan 8 l gacha suv 
sarflanishi  mumkin.  Bir  tonna  suyuqlikni  o’lchami  0,001  mm  dan  3  mm  gacha  bo’lgan 
tomchilar shaklida purkab berish uchun 2-20 kVt elektr energiyasi sarf bo’ladi. 
Shuni  alohida  ta’kidlash  kerakki,  changli  havoni  yuvuvchi  qurilmalar  yordamida 
nafaqat  changlardan  tozalash  mumkin,  balki  bir  vaqtning  o’zida  ulardan  quyidagi  vazifalarni 
bajarishda foydalanish mumkni: 
1. Havo yoki gazlarni namlash orqali ularni sovutish 

---

72 
2. Chang zarrachalari bilan birga suv tomchilari va tumanlarni ushlab qolish. 
3. Changli havo tarkibidaga chang zarrachalarni suyuqlikka shimdirish (absorbsiyalash). 
Ammo changli havo yoki gazlarni yuvuvchi qurilmalar kamchiliklardan holi emas: 
1. Changli havoni yuvuvchi qurilmalarida chang zarrachalari yopishib qoladi. 
2.  Changli  havoni,  ayiiqsa  tajovuzkor  (agressiv)  gazlarni  tozalash  uchun,  tozalash 
qurilmalarni korroziya (yemirilish)dan himoya qilish talab qilinadi. 
3. Suyuqlik (odatda suv)ning changli havoni yuvishdagi sarfi ancha kattadir. 
4. Changli havo yoki gazlarni yuvuvchi qurilmalarni past (0° S dan kichik) haroratlarda 
ishlatib bo’lmaydi, chunki suv muzlab qoladi. 
5.  Yuqori  tezlik  bilan  ishlaydigan  tozalash  qurilmalarida  ko’shimcha  tomchi 
ushlagichlar (tuman ushlagichlar)ni o’rnatish talab qilinadi. 
 
Ma’lumki,  ishlab  chiqarish  korxonalarida  materiallarni  yanchish,  aralashtirish,  uzatish 
va  quritish  jarayonida  zarrachalarining  o’lchami  3-70  mkm  atrofida  bo’lgan  changlar  paydo 
bo’ladi.  Yoqilg’ilarni  yoqish  paytida  tutunlar,  bug’larni  kondensasiyalashda  esa,  tumanlar 
paydo bo’ladi. Tutun va tumanlar tarkibidagi qattiq va suyuq zarrachalarning o’lchami 0,3-5,0 
mkm atrofida bo’lishi mumkin. 
Sanoat  korxonalarida  havo  yoki  gazlarni  boshqa  aralashmalardan  tozalash  uchun 
quyidagi usullardan foydalaniladi: 
1.
 
Og’irlik kuchi ta’sirida changni cho’ktirish. 
2.
 
Markazdan qochma kuchlar ta’sirida changni cho’ktirish. 
3.
 
Elektr kuchlari ta’sirida (maydonida) changni cho’ktirish. 
4.
 
Changli havoni filtrlash. 
5.
 
Changli havo yoki gazlarni yuvish yo’li bilan tozalash. 
Havo  yoki  gazlarni  boshqa  aralashmalardan  tozalash  uchun  bir  qator  tozalash 
qurilmalari  ishlatiladi:  chang  cho’ktirish  kameralari,  siklonlar,  skrubberlar  (shu  jumladan, 
Venturi  skrubberi),  uyurmali  chang  ushlagichlar,  rotasion  qurilmalar,  qattiq  materiallardan 
tayyorlangan filtrlar, elektr filtrlari va hokazolar. 
Havo yoki gazlar 3 asosiy maqsadlarda tozalanadi: 
1.
 
Atrof-muhit  havosining  ifloslanishini  kamaytirish,  ya’ni  havo  tarkibidagi  changning 
miqdorini  uning  ruxsat  etilgan  chegaraviy  konsentrasiya  (RECHK)sidan  oshib  ketmasligini 
ta’minlash uchun. 
2.
 
Havo yoki gaz tarkibidan qimmatbaho mahsulotlarni ajratib olish uchun. 
3.
 
Texnologik  jarayonlarga  salbiy  ta’sir  etuvchi  va  asbob-uskunalar  hamda  qurilmalarning 
buzilishini tezlashtiruvchi moddalarni havo aralashmalari tarkibidan ajratib olish uchun. 
Shuni  yodda  tutish  kerakki,  havo  yoki  gaz  tolzalangan  hisoblanadi,  agar  havo 
tarkibidagi  changning  miqdori  uning  RECHKsini  30%ni  tashkil  etsa.  Aks  holda  havo  toza 
hisoblanmaydi. Masalan, havo tarkibida uglerod oksidi (SO) ning havodagi RECHKsi 5 mg/m
3
 
ga tengdir. 
Yuqoridagi ta’rifga asosan proporsiya tuzamiz: