Ultramiqroskopik changlar
. O`lchami 0,25 mkm dan kichik bo`lgan bu changlar havoda
muallaq turadi va ularni tlektron miqroskoplar yordamida ko`rish mumkin.
O`lcfmi 10 mkm dan kichik dispers sistemalarga,
ayerozollar
deb ataladi. Chang va
ayerozollarning o`lchami qancha kichik bo`lsa, ular nafas olish yo`llari orqali organizmga tez
singib boradi.
67
Chang zarrachalarining solishtirma yzalari kattaligi tufayli ular tez yonuvchan va portlash
xususiyatiga ega. Agar yuzasi 1 sm
2
ga teng bo`lgan qattiq jismni yzalari 0,1 mkm
2
ni tashkil
etadigan kublarga bo`lsak, unda kublarning umumiy yon yuzalari 6 sm
2
dan 60 m
2
gacha
bo`lishi mumkin. Demak, chang zarrachalarining harakatlanishiga ularning o`lchami, massasi,
zichligi va solishtirma yuzasi katta ta`sir ko`rsatadi.
Ishlab chiqarish korxonalarida 1 m
3
havo tarlibida 100 mg va hatto undan ham ortiq chang
zarrachalari bj`lisi tabiiy holder. Shuning uchun gaz, buq` va changlarning xavfigiga qarab, ish
joylarida ularning havodagi ruxsat etilgan chegaraviy konsentrasiya (RECHK) lari belgilab
qo`yilgan bo`ladi.Changlarning kimyoviy tarkibiga qarab, ish joylari uchun 10/mg
3 gacha va aholi
yashaydigan hududlar uchun esa 0,5
mg/m
3
gaca RECHK lari belgilangan.
Agar havo tarkibida uglerod oksidining miqdori 50, 100 va 200 mg/m
3
ni tashkil etsa, unda
ishchiga mos ravishda 1 soat, 30 daqiqa va 15 daqiqa ishlashga ijozat beriladi.
Qurilish sanoatida ishlatadigan sement tarkibida xrom (У1) mavjud Uning hatto 0,001 %
miqdorda mavjudligi alltrgiya kasalligini qo`zq`tadi. Xromdan terini oshlashga ham keng
qo`llaniladi. Demak, korxonalarda zararli moddalarning RECHK lariga ahamiyat berish kata
ahamiyatga ega.
Shuni ham alohida ta`kidlash kerakki, korxonalarda change havo yoki gazlarni tozalash
uchun chang zarrachalarining tabiani va o`lchamlariga qarab, tozalash usuli va qurilmalari
tanlab olinadi.
Mа’lumki, ishlаb chiqаrish kоrхоnаlаridа mаtеriаllаrni yanchish, аrаlаshtirish, uzаtish
vа quritish jаrаyonlаridа zаrrаchаlаrining o’lchаmi 3-70 mkm аtrоfidа bo’lgаn chаnglаr pаydо
bo’lаdi. Yoqilg’ilаrni yoqish pаytidа tutunlаr, bug’lаrni kоdеnsаtsiyalаshdа esа tumаnlаr pаydо
bo’lаdi. Tutun vа tumаnlаr tаrkibidаgi qаttiq vа suyuq zаrrаchаlаrning o’lchаmi 0,3 – 5,0 mkm
аtrоfidа bo’lishi mumkin.
Shuni аlоhidа tа’kidlаsh kеrаkki, zаrаrli mоddаning insоn оrgаnizmigа singib bоrishi
turli kаsаlliklаrni pаydо bo’lishigа sаbаbchi bo’lаdi. Shuning uchun аtmоsfеrа hаvоsini
tоzаlаsh kаttа аhаmiyatgа egа.
Bundаn tаshqаri, hоzirgi pаytdа аtmоsfеrа hаvоsining sun’iy iflоslаnishi insоn fаоliyati
bilаn chаmbаrchаs bоg’liq bo’lib, uning tаbiiy iflоslаnishidаn ustunlik qilmоqdа. Bu esа
аsmоsfеrа hаvоsini tоzаlаb turishni tаqаzо etаdi.
Ma’lumki atmosfera havosiga chiqariladigan barcha chiqindilar havo tarkibini buzib
ko’pgina kasalliklarni kelib chiqishiga sabab bo’ladi. SHuning uchun atrof-muhit musaffoligini
saqlash katta iqtisodiy-ijtimoiy va ekologik ahamiyatga ega.
Atmosfera havosini zaharli gazlardan tozalash asosan 2 usulda amalga oshiriladi:
1.
Atmosfera havosini quruq usulda tozalash.
2.
Atmosfera havosini ho’l usulda tozalash.
Atmosfera havosiga chiqariladigan quruq chang zarrachalarning o’lchamlariga qarab,
havo changdan quyidagi tozalash qurilmalari yordamida tozalanadi.
1.
Chang cho’ktirish kameralari.
2.
Siklonlar.
3.
Skrubberlar.
4.
Filtrlar.
5.
Elektr filtrlar.
6.
Absorberlar.
Ushbu tozalash kurilmalarining ishlash prinsiplari va texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari
bilan tanishib chiqamiz. Ularning orasida chang cho’ktirish kameralari alohida o’rin egallaydi.
1-rasm.
Gorizontal chang cho`ktirish kamerasi.
68
Do'stlaringiz bilan baham: |