|
Qashqadaryo – Surxondaryo
Qashqadaryo va Surxondaryo vohasi O’zbekistonning janubida joylashgan. Ular iqlimining issiqligi bilan ajralib turadi. Tabiiy shart – sharoitlardan kelib chiqqan holda o’lka aholisining milliy kiiymlari ham tabiat sharoitlaridan kelib chiqqan holda o’lka aholisining milliy kiyimlari ham tabiat sharoitlariga mos bo’lishi lozim. Kiyimlarning yorqin ochiq bo’yoqlari, erkin bichimi va noyob, turli-tuman kashtalari kishilarning yuqori dididan dalolat beradi. 2001 yilda Boysun YUNESKO xalqaro tashkiloti tomonidan xalq madaniyatining durdonasi deb tanolinganligi tasodifiy emas. Ushbu mintaqa uchun an’anaviy, o’ziga xos kiyimlar aholining xo’jalik yuritishi, estetik qarashlari asosidagi hayot tarzi va iqtisodiy omillarning o’ziga xos jihatlarini inobatga olgan holda tayyorlangan.
Surxondaryoda ayollarning “kiygich”, “bosh” deb ataladigan bosh kiyimlari faqat ayni Surxondaryogagina xos bo’lib, O’zbekistonning boshqa joylarida uchramaydi. “Bosh”juda o’ziga xos bosh kiyimi bo’lib, bir nechta vazifani bajargan:
Ayollarning boshi issiq, sovuq va shamoldan asragan;
Unda ayollar turmushda tez-tez zarur bo’lib turadigan mayda buyumlarni (ip, igna, to’noich va taroq)saqlaganlar.
Surxondaryoning ayollari qizil olcha rangni juda yaxshi ko’rganlar. Kiyim uchun yo’l-yo’l, sidira va yirik gulli abrli gazlamalarni tanlaganlar. Kiyimlarga kashtalar faqat go’zallik va estetika uchun tikilgan emas, balki ular diniy asoslarga ham ega bo’lgan, ya’ni ayollar, bolalar va kelinchaklarni yomon ko’zdan asraydi, deb hisoblangan.
Ayollarning kiyimlarini zargarlik bezaklarisiz tasavvur etib bo’lmaydi. Surxondaryoda zargarlik buyumlari xuddi kiyimlar kabi ushbu mintaqaning etnik turmush tarziga xos bo’lgan, alohida ajralib turadigan xususiyatlarga ega . kumushdan mohirona tayyorlangan peshona bezaklari “sinsila” (sil-sila) deb atalgan. Ayollarning ziraklari juda turli tuman bo’lgan. Burunga taqiladiganlari “letuva ” va “natti” deb atalgan. Surxondaryo ayollari zargarlik buyumlarini juda sevganlar va ko’plab taqib yurganlar.
XIV – XV asrlarda SHaxrisabz temuriylar saltanatining yirik siyosiy, ma’muriy va madaniy markazi hisoblangan. Bu ko’p jihatdan SHahrisabz kashtalariningo’ziga xosligi va badiiy xususiyatlarini belgilab beradi. Qashqadaryo va SHaxrisabzning kashta tikilgan buyumlari o’zining yorqinligi, ranglarining uyunligi bilan ajralib turadi. Bu erkaklarning choponlari, shalvarlari, do’ppilari, kuloh va turli - tuman ayollar buyumlari, ya’ni ro’mol sumkachalar, dastro’mol, oynaxalta, taroqxalta va boshqa buyumlar bo’lib, ular qarama-qarshi ranglar: yorqin qizil, to’q sariq, to’q jigarrang, binafsharang, yashil ranglar bilan ajralib turadi.
Qashqadaryo va SHaxrisabda kashta tikishning “yo’rma”, va “kandaxayol” usuli qabul qilingan bo’lib, kashtaning “iroqi ” usuli keng tarqalgan.
Xorazm
Xorazm – qadimi voha bo’lib, O’zbekistonning tshimolida joylashgan, keskin kontinental iqlimi, yozi issiq va qishi qattiqligi bilan ajralib turadi.
Xalq san’atining eng yaxshi an’analari Xiva – muzey – shaharning XIII-XIXasrlardagi me’moriy tarixiy obidalarida aks ettirilgan, bunda xorazmlik qadimiy me’morlarning yuksak san’ati ansambllarnirng uyun birligida mujassamlashgan. Qadimiy shahar Xiva – Amudaryoning o’ng qiroi va qadimiy ipak yo’lida joylashgan bo’lib, hammadan ko’proq o’z milliy xislatlarini saqlab qolgan. Bu belgilar genetik jihatdan ularning qadimiy ota-bobolariga borib taqalishidan dalolat beradi.
Xorazmda misga zarb berib, naqshlar solib buyumlar tayyorlash va zargarlik san’ti juda rivojlangan. Xiva ustalari tomonidan tayyorlangan Xiva xoni taxti (hozir Moskvadagi Qurol aslaha saroyida saqlanmoqda) shu vaqtgacha butun jahonni o’zining tayyorlanish mahorati – qimmatbaho materiallarning tanlanishi va noyob naqshlari bilan hayratga solib kelmoqda. O’zbekistonning, xususan, Xorazm zargarlik san’atining vujudga kelish manbalari ming yillarga borib taqaladi. Hozirgi vaqtda Britaniya muzeyida saqlanayotgan va eramizdan avvalgi V-III asrlarga oid bo’lgan Amudaryo xazinasining zargarlik buyumlari shundan dalolat beradi.
XIX asrda zeb-ziynatlar oltin, kumushdan tayyorlangan, ular qimmatbaho toshlar: olmos, “sevgi timsoli” hisoblangan la’l, zumrad, marvarid, qahrabo, yoqut, firuza, to billuri, sadaf, aqiq, xrizolit kabi turli tuman an’anaviy shaffof va tovlanadigan hamda naqshli toshlar bilan bezatilgan. Usta zargarlarning manzarali materiallarni tanlash borasida badiiy imkoniyatlari ancha keng bo’lgan. Ularning badiiy nafislig, usta zargarlarning mahoratidan dalolat bergan va bunday buyumlarning ahamiyati yuksak qadrlangan.
SHuni qayd etib o’tish kerakki, Xorazm zeb-ziynatlarning deyarli barcha turlari, kishilarning estetik dinini qondirishdan tashqari, turli xil ofatlar va baxtsizliklardan saqlash hamda yaxshilik keltirish kabi tasavvurlar bilan boliqdir. Ularda shu zeb-ziynatlarni egasining yoshi va ijtimoiy mavqei aks etadi. Xorazmda yuz yillar mobaynida qadimiy eski urf odatlar va ular bilan boliq diniy marosimlar saqlanib qolgan bo’lib, ular, ayniqsa, to’ylarda o’z aksini topadi. Ularning yuksak badiiy didi, ba’zi mahalliy koloritiga qaramasdan, umuman, o’zbek xalqining yuqori va o’ziga xos madaniyatidan dalolat berib turadi.
Nazorat savollari
Marosim liboslariga ta’tif bering
Buxoro va Qashqadaryo liboslaridagi farqlarni ko’raating
Toshkent va Samarqand liboslarini farqini ayting
Do'stlaringiz bilan baham: |
