Buxoro muhandislik-texnologiya instituti

III. OLINGAN BIOGAZ TAXLILI, UNI QURITISH VA TOZALASH.

3.1. Biogaz olish jarayonini jadallashtirish va tarkibini aniqlashning

xromotografik usuli.

Biogaz olish jarayonidagi muhim jihat yuklanayotgan xom-ashyo

namligining optimal qiymatini saqlab turishdan iborat. Namlikning eng optimal

qiymati 85-92%, fermentatsiya vaqti 15-35 kunni tashkil qiladi [26]. pH

muxitning qiymati 6.5-7.5 ga teng.

Biz tomonimizdan , biogaz olish uchun xom ashyo sifatida yirik shoxli

qoramol go’ngidan foydalaniladi. Xom ashyoning namligi 85% gacha

yetkaziladi. Reaktor sifatida qalin shisha devorli silindrik idishlardan

foydalanildi. Bu idishrga chiqadigan biogazni olish uchun shtutser va ochib-

yopuvchi kraniklar o’rnatilgan. Ikkala idish ham xom ashyo bilan to’ldirildi.

Ushbu idishlardagi xom ashyo xajmi 7 l ni tashkil qildi. 2-idishga 7 kg xom-

ashyoga 100 gr ammoniy nitrat qo’shildi (bu idishni R

2

 reaktori deb ataymiz).

Ammoniy nitrat qo’shilmagan idishni, reaktor R

1

 deb belgilaymiz. Idishdagi

xom-ashyo R

1

  va  R

2

 reaktorlarga o’rnatilgan maxsus aralashtirgich yordamida

sutkasiga 3 marta aralashtirib turildi. Reaktorlarda 35

0

C chegarasida doimiy

harorat ushlab turildi. O’kazilgan tajribalar natijalari shuni ko’rsatdiki, R

2

reaktorda gaz ajratishi 20 soatdan keyin, R

1

 reaktorda esa xom-ashyo

yuklangandan keyin 40 soat o’tgach boshlandi. Boshlang’ich fazada gaz

ajralishining xajmi sezilarli emasligi aniqlandi. Biroq, xom-ashyo bijg’ish

borishi bilan gaz ajralishi intensiv ravishda ortib boradi. 19-rasmda R

1

  va  R

2

reaktorlardagi umumiy xajmdagi biogaz ajratib chiqishining vaqtga bog’liqligi

keltirilgan (19a va 19b rasmlar).

19-rasmdan ko’rinishiga ikkala reaktorlarda gaz ajralishi xom-ashyo

bijg’itilgandan keyin 1-sutkadayoq boshlanadi. Bijg’ish vaqti ortib borishi bilan

gaz ajrailib chiqishining umumiy xajmi intensiv ravishda ortishi kuzatiladi va

maksimal ko’tarilishi R

2

  va  R

1

 reaktorlarda mos ravishda xom ashyo 20 va 40

sutka bijg’iganda kuzatildi. Shundan song ikkala reaktorda ham gaz ajralib

---

56

chiqishi intensivligi ekspopensial tarzda kamaydi. Reaktorlar 60-70 kun

ishlagach, gaz ajralishi minimumga qadar kamaydi.

                                   a)                                                        b)

19-rasm turli gazlar xajmiy ajralib chiqishining vaqtga bog’liqligi.

Biogaz tarkibida vaqtga bog’liq ravishda turli gazlarning mavjud bo’lishi.

20-rasm.  “Agilent” (ejilent) qurilmasida o’tkazilgan xromatografik tahlil

natijalari.

R

1

  va  R

2

reaktorlar ajralgan biogazning sifat tahlili o’tkazildi. Tahlil

“Agilent” (ejilent)  xromotograf yordamida amalga oshirildi. 19-rasmda

o’tkazilgan biogaz tahlili natijalri keltirilgan.

19 va 20-rasmdagi natijalar asosida aniqlanishicha, birinchi besh sutka

davomida umumiy xajmi 75-85% ni tashkil qiladigan azot N

2

 gazi ajralib

---

57

chiqadi.  Shu  bilan  birga,  R

1

  va  R

2

reaktorlarda olingan gaz tarkibidagi

kislorodning ulushi mos ravishda 10 va 3% ni tashkil qiladi.  Qariyb  shuncha

ulushni karbonat angidrid va metan tashkil qiladi. Bunday hollarda metan

texnika va texnologiyada qo’llanilishi mumkin bo’lgan zaruriy komponent

bo’lib hisoblanadi. Shuni ta’kidlash lozimki, bijg’itish vaqti orta borishi bilan

gaz tarkibidan azot miqdori sezilarli ravishda kamayadi, bunda tarkibida ma’lum

miqdorda (100g)  ammoniy minerali bo’lgan R

2

 reaktordagi azotning umumiy

R

1

 reaktorda ajraladigan azotli gaz ulushiga nisbatan 2marta tezroq kamayadi. 3a

rasmdan ko’rinishicha R

2

reaktorda 10 sutkalik bijg’ishdan so’ng azotli gaz

ulushni 20% nigina tashkil qiladi.  Bu vaqtda R

1

 reaktordagi azot ulushi 40%  ga

yetad. Bunda R

1

 reaktordagi bu gazning ulushi 15 sutka davomida kamaya

boradi va 30 sutkalik bijg’ishdan so’ng bu idishdagi azotning xajmi

o’zgarmasdan qoladi. Xom ashyoning bijg’ish vaqtining 30-40 sutkaga qadar

oshirilishi olingan biogaz tarkibidagi azotli gaz ulushining keskin kamayishiga

olib keladi. Bu vaqtda tarkibida ma’lum miqdordagi ammoniy tuzi mavjud

bo’lgan R

2

 reaktordan olingan biogazni azotning ulushi 20 sutkalik bijg’ishda

ekspopensial ravishda 4-5% gacha kamayadi. Bijg’ish vaqtining yana oshirilishi

bilan sezilarli tarzda o’zgarmasdan qoladi.

21-rasm. R

1

 va R

2

reaktorlarda biogaz hajmiy ajralishining vaqtga bog’liqligi.

R

1

  va  R

2

 reaktorlarda olingan biogaz tarkibida shuningdek, karbonat

angidrid ham ajralishi kuzatiladi. Ikkala reaktorlardagi CO

2

 ulushi qariyb bir

---

58

xilda o’zgaradi. Bunda bijg’ishning 15 sutkasiga qadar CO

2

 hajmi ekspopensial

tarzda ortib boradi. Bijg’ish vaqti yana orttirilishi CO

2

 hajmining sezilarli

o’zgarishiga olib kelmaydi. Bunday hollarda xom ashyoning 15-40 sutka

oralig’ida bijg’shi biogaz umumiy xajmida 35% darajada qoladi. R

1

  va  R

2

reaktorlarda biogaz tarkibida metan gazi ko’rinishidagi asosiy yonuvchan

mahsulot ajralib chiqadi, bu gaz ajralishining vaqtga bo’liqligi 3-rasmda

berilgan.

R

1

 reaktordagi metanning ulushi xom ashyoda 0 dan 15 sutkaga qadar

bijg’itilganda ajralib chiqayotgan yonuvchi gaz xajmining ekspopensial oshishi

kuzatiladi. 15 sutka bijg’ishidan so’ng 15 dan 30 sutka oralig’da metan xajmi 40

dan 45% ga qadar oz miqdorda oshadi. Bijg’ish vaqti 30 dan 45%sutkaga qadar

orttilirsa, ajralib chiqayotgan metan xajmining 70-75% gacha keskin ortishi

kuzatiladi. Ushbu o’zgarishlar R

2

 reaktorlarida kuzatiladi., bunda, birinchi 15

sutkalik bijg’ishda biogaz tarkibidagi metanning ulushi 0 dan 60 % gacha,

bijg’ish vaqti ortib borishi bilan 60%dan 75%gacha ortadi.

Shunday qilib, olingan tajriba natijalari asosida aniqlanishicha, yirik

shohli qoramol go’ngiga 1.4%li ammoniy nitratning qo’shilishi reaktorlardagi

biogaz tarkibida metanli gazlarning hosil bo’lishi vaqtini 2 martagacha

qisqartirar ekan.