Buxoro filiali gidromelioratsiya fakulteti

---

 

 

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA 

MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI 

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI QISHLOQ VA SUV 

XO’JALIGI VAZIRLIGI 

 

TOSHKENT IRRIGATSIYA VA MELIORATSIYA 

INSTITUTI 

BUXORO FILIALI 

GIDROMELIORATSIYA FAKULTETI 

 

Mustaqil ish 

 

 

 

 

Bajardi:

                       Бердиев Р 

 

QABUL QILDI :               Жумаева Т. 

 

 

                                 Бухоро 2016 

---

Suvning tabiiy va kimyoviy xossalari 

 

 

Reja: 

 

1. Suvning asosiy tabiiy va kimyoviy xossalari. 

2. Xo’jalikdagi ahamiyati. 

3. Okean suvlarining tarkibi. 

 

---

1.Tabiatdani  kimyoviy  toza  suv  deyarli  uchramaydi,  uni  faqat  laboratoriya 

sharoitida  hosil  qilish  mumkin.  Bunday  suv  rangsiz  va  hidsiz  bo’lib,  o’ta  bemaza 

bo’ladi.  Tabiatdagi suv tarkibida  ma‘lum  miqdorda erigan suv  va  lqiziq  moddalar 

bo’ladi. 

Suv  vodorod  bilan  kislorodning  eng  oddiy  birikmalaridan  (112O)  iborat 

bo’lib,  o’ziga  xo  sbir  qancha  xossalarga  egadir,  buxossalar  suvning  tuzilish 

xususiyatlari  bilan  aniqlanib  u  esa  o’z  navbatida  suv  molekulasining  qanday 

birikkanligiga  bog’liqdir.  Suv  molekulasida  og’irlik  boyicha  11,11%i  vodorod  va 

88,89%  i  kislorod  bo’lib  2  atom  vodorod  va  bir  atom  kisloroddan  iborat  bo’ladi. 

Molekula  teng  tomonli  uchburchak  ko’rinishda  bo’lib,  uning  105  cho’qqisida 

kislorod atomi, asosida esa 1 tadan vodorod atomi joylashgan. 

Suvdagi  barcha  molekulalar  ham  bir  xil  atom  og’irligiga  ega  bo’lmaydi. 

Odatda  suv  molekulalarining  atom  og’irligi  18  ga  teng  bo’lsa,  ba‘zilariniki 

19,20,21 hatto 22  ga teng bo’ladi. Bunga  sabab atom og’irligi 16  ga teng bo’lgan 

kisloroddan  tashqari  atom  birligi  18  va  19  li  (atom  birligisiz  kislorod  atomlari  va 

atom og’irligi bir bo’lgan vodoroddan tashqari birligi 2 va 3 vodorod atomlari ham 

bo’ladi. Shunday bir xil elementning og’irroq atomlari izotoplar deyiladi. 

Murakkab  tajribalar  natijasida  laboratoriya  sharoiti  tarkibida  vodorod  va 

kislorod  izotoplari  bo’lgan  suv  yaratilgan,  bunday  suv  og’ir  suv  deyiladi.  Bu  suv 

oddiy  suvdan  farqliroq  tabiiy  xususiyatlarga  ega  bo’ladi.  Toza  havodagi  tarkibida 

N22 O16 bo’lgan og’ir suv 200S haroratda 1,1056 zichlikka (odatdagichi 0,9982), 

muzlash  harorati  -3,80S,  qaynash  harorati  101,420S  bo’ladi.  Bunday  og’ir  suvda 

baliq  qisqa  vaqt  ham  yashay  olmaydi.  Bug’simon  ko’rinishdagi  suv  asosan  N2O 

ifodasiga  ega  bo’lgan  oddiy  molekulalardan  iborat  bo’ladi.  Oddiy  boshqa 

molekulalar  bilan  birlashmagan    N2O  molekula  gidrol  deb  ataladi.  Ikki  oddiy 

molekulalar birlashgan birikma (N2O)2 digidrol deb, uch  molekulasi ((N2O)3 esa 

trigidrod deyiladi. 

Suv suyuq holatida gidrol, digidrol va trigidrol qorishmasidan iborat bo’ladi. 

Suvning  harorati  o’zgarishi  bilan  oddiy  va  birikmalarga  birlashgan  molekulalar 

nisbati  ham o’zgarib turadi. Masalan:  muz asosan trigidrol  molekulalaridan  iborat 

bo’ladi.  Suv  xossasidagi  ba‘zi  anomal  o’zgarishlar  muzning  shunday  strukturasi 

bilan bog’liqdir.  

Suvning  zichligi  deb  hajm  birligidagi  suv  massasiga  aytiladi.  Suv  40S 

haroratda  eng  katta  zichlikka  ega,  undan  ko’p  va  kam  haroratlarda  esa  zichlik 

kamayadi. Muzning zichligi suvnikidan kamdir. Demak, muz yengilligi tufayli suv 

yuzasida  cho’may  turadi  va  issiq  sovuqni  yomon  o’tkazishi  tufayli  esa  o’zidan 

---

pastki  qismlaridagi  suvning  muzlashiga  yo’l  qoymaydi.  Bu  esa  suvdagi  tirik 

organizmlarni qirilib ketishdan saqlaydi. 

Suv  ko’pgina  xossalari  bilan  boshqa  qattiq  va  suyuq  moddalardan  farq 

qiladi. U yengil harakatchan suyuqlik bo’lib, o’zi qoyilgan jismning shaklini erkin 

qalib qiladi. Suv qisilish ta‘sirida katta qarshilik ko’rsatib, yuqori bosimga chidab, 

o’z hajmini deyarli kam o’zgartiradi. 

Tabiiy  suv,  unda  boshqa  eritmalar  kam  bo’lsa  yupqa  qatlamlarda  rangsiz 

tusda qalin qatlamlarda esa havorang – kl tusda bo’ladi. Toza eritmasiz suv elektr 

tokini deyarli o’tkazmaydi. 

Distillangan suvning muzlash harorati O0S, qaynash harorati 1000S (normal 

atmosfera  bosimi  760  mm  da)  deb  qabul  qilingan.  Suvning  muzlash  va  qaynash 

harorati  uning  sho’rligi  va  atmosfera  bosimiga  bog’liq.  Suvning  sho’rligi  ortishi 

bilan uning muzlash harorati pasayib, qaynash harorati esa ortadi. Masalan, dengiz 

suvi  20S  da  muzlaydi.  Suvning  solishtirma  issiqlik  sig’imi  deb,  1  gramm  massali 

suvning 1 S da isitish uchun talab qilinadigan issiqlik miqdoriga aytiladi. Suvning 

solishtirma  issiqlik  sig’imi  1,0  kal/g  gard  ga  teng  bo’lib,  boshqa  suyuq  moddalar 

va qattiq jismlarnikidan yuqoridir. Masalan: muzning solishtirma issiqlik sig’imi