Buxoro davlat

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI
Sodiqov Husen

XVI-XIX asrlar O`rta Osiyo xalqlari tarixi rus va yevropa manbalarida.

BUXORO - 2022

Mundarija.
Kirish 2-8
I bob. O‘rta Osiyo xalqlarining qadimgi va o‘rta asrlar davri tarixi yevropa sayyohlari hamda rus elchi, muarrixlari asarlarida........................................8-10

1. 
   O‘rta Osiyo xalqlarining qadimgi va o‘rta asrlar davri tarixi yevropa sayyohlari asarlarida 8-10
   
2. 
   Rus elchi va muarrixlari asarlarida O`rta Osiyo xalqlarining qadimgi va o`rta asrlar davri tarixi 11-17
   

2. 
   bob. Xiva hamda Qo`qon xonliklari tarixiga doir Rossiyalik sayyoh va elchilarining esdaliklari.
   
   1. 
      Xiva xonliklari tarixiga doir sayyoh va elchilarining esdaliklari 18-30
      
   2. 
      Rossiyalik elchi va savdogarlarning esdaliklarida Qo‘qon xonligi 31-43
      
   3. 
      Rossiya sayyoh va elchilarining esdaliklarida Buxoro amirligining ijtimoiy hayotining aks ettirilishi 44-49
      

Xulosa 50-51
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 52

Ilovalar

Kirish

Mavzuning dolzarbligi: O‘zbekiston mustaqillikka erishgan kundan boshlab tariximizga bo‘lgan munosabat tubdan o‘zgarib, sovet davrida noto‘g‘ri baho berilgan yoki yuzaki ko‘rib chiqilgan masalalarga jiddiy ilmiy yondashuv kuchaydi. Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 27 iyuldagi “O‘z RFA Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish haqidagi” qaroridan so‘ng haqqoniy tarixini yaratish, bu jarayonda birlamchi manbalarga asosiy e’tibor berish, qo‘yilgan muammoni soha mutaxasislari tamonidan xal etilishi, mavjud muammolar echimini ilmiy asoslash borasida anchagina ishlar amalga oshirildi. Bu borada birinchi prizidentimiz I.A Karimovning O‘zbekiston tarixining u yoki bu masalalarini o‘rganishda aniq va haqqoniy yondashuv masalasidagi konsepsiyasidan kelib chiqib ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Zero, yurtboshimiz ta’kidlaganidek, “Har qaysi xalq milliy qadriyatlarini o‘z maqsad- muammolari, shu bilan birga, umumbashariy qadriyatlarini o‘z maqsad- muammolari, shu bilan birga umumbashariy taraqqiyot yutuqlari asosida rivojlantirib, ma’naviy dunyosini yuksaltirib borishga intilar ekan, bu borada tarixiy xotira masalasi alohida ahamiyat kasb etadi”¹- Ayniqsa, o‘zbek xalqi davlatchiligi va undagi xukmronlik qilgan sulolar, ularning qo‘shni davlatlar bilan olib borgan munosabatlari tarixi ham dolzarb vazifalardan hisoblanadi. Mustaqillik tufayli o`zbek xaqining boy madaniy tarixi qayta tiklandi. Istiqlol yillarida O`zbekiston tarixining ko`pgina masalalari o`zining yangi, ilmiy jihatdan xolis va haqiqiy yechimini topa boshladi. Bu ayniqsa, bir necha o`n yillar davomida sohtalashtirib, bir yoqlama talqin qilib kelingan XVIII-XIX asrlar yani xonliklar davri tarixini o`rganishda ham yaqqol ko`zga tashlandi.
Bugungi kunda ko`rilayotgan davrga haqqoniy baho berish dolzarb ahamiyat kasb etadi. XVIII-XIX asrlar tarixini xolis haqqoniy yoritishda eng avvalo birlamchi manbalarga alohida e`tabor qaratish joizdir. Shu o`rinda O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 27-iyulda qabul qilgan “O`zbekiston Respublikasi Fanlar Akedemiyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish to`g`risida” gi qarorini eslash o`rinlidir. Mazkur qarorda barcha arxeologik va yozma manbalarni to`plash hamda ularni ilmiy-qiyosiy tarzda tahlil etish va bir tizimga solish zarurligi qayd etilgan. Xalq so`zi. 1998-yil 28-iyul.





¹ Каримов И.А. Юксак маънавият-енгилмас куч. –Тошкент: Маънавият, 2008. –Б.97.
Ana shu yozma manbalar sarasiga, yurtimizning XVIII-XIX asrlar tarixiga oid O`rta Osiyoga tashrif buyurgan rus va yevropalik sayyohlarning xotira va esdaliklari ham kiradi. Jumladan, XVI asrning o`rtalarida O`rta Osiyoga tashrif buyurgan Antoniy Jenkinson, XVII asrda yurtimizga kelgan I.D.Xoxlov, S.I.Pazuxin, V.A.Davidov, M.Qosimovlarning esdaliklari, 1721-1725-yillar Buxoroda bo`lgan F.Beneveninning, 1740-1741 yillarda Omsk shahridan 1741-yil Shubay Arslonovning Toshkent shahriga kelib yiqqan axborotlari, 1800-yil Toshkent hokimi Yunusxo`ja chaqiruviga ko`ra kelgan Burnashev va Pospelovlarning xotiralari, F.Nazarovning 1813-1814 yillarda Qo`qonga qilgan safari haqidagi xisobotlari shular jumlasidandir.
Shuningdek, Buxoroda bo`lib “To`qqiz yillik sayohati” nomli kitob yozgan Filip Yefremov, XIX asrning boshlarida Buxoro amirligiga tashrif buyurgan E.N.Yeversian, ruhoniy Budrin esdaliklari, N.V.Xakimov, N.Potanin esdaliklari, X.Vamberining “O`rta Osiyo ocherklari” kitobi ko`rilayotgan davrni tadqiq etishda muhim manbalar sirasiga kiradi. E`tiborga loyiq tomoni shundaki rus va yevropa sayyohlarining yozib qoldirgan asarlari yoki orginal xarakterga ega bo`lib ularda mahalliy xalq hayoti va turmushining maishiy tomonlari yaxshi yoritilgan. Tarixchilar mahalliy tarixnavislar asarlarida uchramaydigan nodir ma`lumotlarni xorijlik mualliflar estaliklaridan topishimiz mumkin. Biroq bugungi kunga qadar ushbu asarlar to`liq tadqiqotchilar tomonidan o`rganilib, ilmiy iste`molga kiritilganicha yo`q. Tadqiqotimizda biz bugunga qadar to`liq o`rganilgan rus va yevropa manbalari asosida XVI-XIX asrlarda yurtimizda kechgan ijtimoiy- iqtisodiy va madaniy jarayonlarni ochib berishga harakat qilamiz.