Buxoro davlat

Teriga ishlov berish XIX asr oxiri - XX asr boshlarida O’rta Osiyoning ko’plab shaharlari singari Buxoroda ham hunarmandchilik tarmoqlari ichida teriga ishlov beruvchilar va etikdo’zlarga bo’lingan. Teriga ishlov beruvchilar ikki guruhga bo’lingan: kemuxtgarlar va charmgarlar. Ular bir-biridan qo’llaydigan texnikasi va joylashgan joyi ichki tashkiliy qismlari bilan farq qilgan . Charmgarlar orasida tagcharm tayyorlovchilar , oyoq kiyim ustki qismi uchun teri (echki terisidan- qayroqi va ho’kiz terisidan –bulg’ori) va sariq rangli yumshoq baxmalsimon charm tayyorlovchilarning mahsulotlari arzon bo’lib, kambag’allar uchun edi.
Asosan meshgarlar qo’y terisidan tayyorlagan oq qoplar (meshlar) maishiy ishlarda asqotardi, ba’zan egar vazifasini ham bajarar edi. Teriga ishlov beruvchilar orasida kemuxtgar(qoplama tayyorlovchilar )larga qiziqish baland bo’lgan. Hunarmandchilikning bu turi qadimgi tarmoqlardan hisoblanib ,asosan, ot va eshak terisidan dag’al charm tayyorlaganlar. XIX asr oxirida bu yo’nalishda tushkunlik yuz berdi, lekin butunlay yo’qolib ketmadi. Charmgarlar kemuxtgarlarga nisbatan ko’p bo’lgan, ularning mahsulotlari bozorda ko’p sotilgan. Kemuxtgarlar bitta mahallada yashagan bo’lsa, charmgarlar tayyorlaydigan mahsulotiga qarab 3 ta yirik mahallalarda yashaganlar. Charmgarlarda xususiy korxona ko’p edi; ularda ijtimoiy darajalanish bo’lgan : bir tomonda korxona egasi (ustakor), ishchi, xalfa ; ikkinchi tomonda usta, alohida islay olmaydigan ustalar ham bo’lgan. 42 Sallohxona darvozasi atrofida 8 tagacha yirik korxonalar (ustaxonalar ) bo’lgan va ularda 4-8 ta xalfa ishlagan . 28 Kemuxtgarlarning aksariyat qismi xalfalarsiz ishlagan , ishga oila a’zolari jalb qilingan . Kamchilik kemuxtgarlar 1-2 ta xalfa olgan . Kemuxtgarlar yiliga 40-50 ta teriga ishlov berganlar.Ularga shogird turish juda kam 2 yil bo’lgan . Buning sababi tajribali ustalarning o’z hunarini o’rgatish istagi edi. Etikdo’zlar ham qanday ko’rinishda oyoq kiyim tayyorlashlariga qarab 3 guruhga bo’lingan : 1) Tag qismi qattiq bo’lgan oyoq kiyimlar (muzado’z ), 2) Tag qismi yumshoq bo’lgan oyoq kiyimlar( mahsido’z ), 3) Terili kalishlar( kavushdo’zlar). Etikdo’zlar Buxorodagi hunarmandlar orasida o’z o’rniga ega bo’lgan . Ular deyarli barcha shaharlarda istiqomat qilishgan . Etikdo’zlar 32 mahalla hududida bo’lganliklari qayd etilgan. Etikdo’zlar tomonodan tayyorlangan mahsulotlar bozorni keng egallagan, bularda ham usta- xalfalar bo’lgan, ularni oldindan berilgan avans ( bunak ) bilan o’zlariga qaram qilib olganlar . Xalfalar korxona (ustaxonalar ) egalari yoki mahsulot sotuvchilar uchun xizmat qilganlar . Ko’p hollarda ustalar alohida ishlaganlar. Shuningdek, Buxoroda oyoq kiyimlarni tuzatuvchilar (ko’hnado’z) hunarmandlar ham bo’lgan. Etikdo’zlarning bu tarmoc’I muhim tarmoqlardan hisoblanib, oyoq kiyimlarni ta’mirlab berishgan, bo’yashgan.Bu yo’nalishda siyokorlar ham bo’lib ,ular oyoq kiyimlarni bo’yashgan. Siyokorlar oyoq kiyimlarni yangiday qilib berishdan tashqari, ozlari ta’mirlagan va bo’yagan oyoq kiyimlarni sotishgan. Buxoroday katta shaharda yashovchi kambag’allar uchun ularga ehtiyoj juda katta bo’lgan. Keyinchalik ular yashaydigan mahalla Siyokorlar deb nomlangan. Сухарева О. А. Бухара. XIX - начало XX в. (Позднефеодальный город и его население).